از نافرمانی مدنی به سوی بدفرمانی مدنی (اقدام نرم)

مقدمه
شناخت شناسی اقدام مدنی
اقدام مدنی نمایش قدرت انسان ها در زمان صلح برای به دست آوردن آزادی و دموکراسی است
اقدام مدنی شامل دو حالت مشخص است:
-اقدام مدنی مسالمت آمیز که از آن تعبیر به جبش های اصلاح طلبی نیز شده است به مغنای اقدام مدنی گروه های مردمی در چارچوب یک نظام و با بهره گیری از پتانسیل های مورد پسند هیات حاکمه به منظور دستیابی به آزادی های بیشتر و دموکراسی پایدار است.
-اقدام مدنی غیر مسالمت آمیز که با اندکی رویکرد تقلیل گرایانه همان جنبش کلاسیک است به معنای اقدام مدنی اکثریت اعضای یک جامعه به منظور انتقال قدرت از نظام حاکم موجود به سیستم منتخب جدید است، به تعبیری دیگر، به کارگیری سازوکارهایی که در نهایت دموکراسی را جایگزین هر نوع رویه ی تمامیت خواهانه می نمایند
به طور کلی، |اقدام مدنی را می توان تمرکز بر روندی دانست که هدف غایی در آن، کمک به گسترش آزادی و دموکراسی و ایجاد زیرساخت های زندگی باثبات و دمکراتیک است
رشد گفتمان دموکراتیک بین المللی در سال های منتهی به هزاره ی دوم میلادی، ده ها تن از حاکمان فاسد، خودکامه، استبدادی و تعداد قابل توجهی از رژیم های نظامی و ساخت های تک حزبی را در سراشیبی سقوط انداخت، کشورهای چند ملیتی و استعماری را فروپاشید و در ادامه با حرکت شتابنده ی خود بسیاری از دیکتاتورهای سنتی را برای همیشه از صفحه ی تاریخ زدود و دموکراسی های جدید با درجات آزادی متفاوت و مقتضابه پدید آورد. مفاهیم نوینی چون “دموکراسی بازار” دموکراسی نئوجمهوری”، “دموکراسی پدرسالار” و “دموکراسی ژاکوپنی” عبارت های مدرنی هستند که دستکم سه موضوع را در نگاه نخست یادآوری می نمایند:
نخست: دموکراسی، با همه ی انتقادات وارد بر آن، اکنون سیستم سیاسی چیره در جهان امروز است
دوم: نظام های حکومتی در جهان ه زودی با معیار درجه ی آزادی و دموکراسی مورد ارزیابی و داوری قرار خواهند گرفت
سوم: رضایت همگانی درجه ی مشروعیت هر سیستم را تعریف، تعیین و تاویل خواهد کرد
بدین ترتیب، جهان کنونی که بیش از هر زمان دیگری، مستعد افروختن نبرد تمام عیاری از جنس دو جنگ ویرانگر جهانی بود، با درک عقلایی از تجارب پیشینی و اندوخته های دانشی و اخلاق، |اقدام مدنی را سازماندهی و با استخدام تاکتیک هایی چون تحریم، راهپیمایی ها و تجمعات گسترده ی توده ای، اعتصابات، محاصره و …نافرمانی مدنی را به حاکمان خودکامه تحمیل و با مشروعیت بخشی حقوقی به آن، فرسایش تدریجی و پیوسته ی نظام های تمامیت خواه را وارد دوران نوینی نمود. رویه ای که در مسیر رو به گسترش خود، حتی ساخت قدرت های به ظاهر یکپارچه را نیز به دلیل ورود اصلاح طلبان درون هیات حاکمه درهم شکست و با هم افزایی فشار داخلی مدنی توده ها، منجر به آزادسازی سیاسی با کمترین هزینه در بسیاری از کشورهای جهان گشت
رژیم های تمامیت خواه و اندیشه پردازان تمامیت خواهی اکنون دیگر دریافته بودند که اسلحه ی تعیین کننده ی دیگری نیز در برابر نگاه از بالا به پایین و حکومت کمترین ها بر بیشترین ها برساخته شده است که به مراتب نیرومندتر از تحریم های بین المللی، مداخله ی نظامی کشورهای دیگر و به عبارتی اثربخش تر از هرگونه اعمال قدرت اراده ی خارجی است و آن، انفجار اجتماعی بر اثر نارضایتی رشدیابنده ی توده های داخلی به منظور اصلاحات یا انتقال تمام و کمال قدرت است.
با تمام این اوصاف نباید از نظر دور داشت که در دنیایی که هر لحظه، شکاف های جدیدی سربرمی آورند و سیالیت قدرت، هر آن ممکن است در ارگانیسم هایی نمود یابد که تمامیت خواهی را هدف ساخته اند، سهل نگری و ساده انگاری، فاجعه ای جدید برای انسان تدارک ببیند. بنابراین بررسی عوامل و نتایج، داده ها و ستانده ها، پسخوراندها و بازداده ها به منظور فورماسیون یک پارادایم ضروری می نماید.
بدین ترتیب، تمرکز بر مطالعات تئوریک، بررسی واریانت های حاصل از آن، سوگیری های تبعی داده ها و سیر تاریخی رویدادهای مرتبط با |اقدام مدنی با هدف دستیابی به حقوق سیاسی یا حقوق سیاسی افزون تر و تلاش های به کار رفته برای دستیابی به آزادی های مدنی را در بازه های زمانی و جغرافیایی گوناگون واکاوی و با بررسی درجات آزادی و مشروعیت دموکراسی های نوین در کشورهایی که اصلاحات یا انتقال قدرت را تجربه نموده و یا در پیش گرفته اند نقاط قوت و ضعف را شناسایی، تهدیدها و فرصت ها را برچسپ گذاری و برنامه ها و سیر عملیاتی را تدوین نمود تا به طور نسبی، از روند تمامیت زدایی و نهادینه سازی دموکراسی اطمینان حاصل نمود.
شاید در این میان، مهمترین نقاط گسست و پیوست یا نقاط فراز و فرود را بتوان چگوگی انتقال قدرت از تمامیت خواهی، نیروهای موثر در انتقال فشار و نیروهای دگرگونی آفرین در انتقال قدرت دانست که در نهایت موفقیت یا شکست اصلاحات و پیروزی یا واگذاری بازی انتقال قدرت را رقم خواهند زد.
پژوهش های انجام گرفته در سال های اخیر نشان داده اند سه عامل موثر و مشترک، کلید محور چرخه ی تمامیت خواهی- انتقال(اصلاح) قدرت- دموکراسی بوده اند که موفقیت یا شکست تجربه ی دموکراسی خواهی را موجب شده اند :
منابع خشونت یپش از شکل گیری و آغاز اقدام
درجه مدنی (از پایین به بالا) در برابر بازیگران قدرت(از بالا به پایین)
قدرت و انسجام |اقدام مسالمت آمیز (یا غیرمسالمت آمیز)مدنی
امروز آگاهان سیاسی و امنیتی بر این باورند که تهدیدات نرم به عنوان یک راهکار برای مقابله با نظام های تمامیت خواه مورد نظر قرار گرفته است. از این دیدگاه سه روش برای براندازی نرم وجود دارند:
-اعتراض
-تغییر ایده ها به صورت نرم
-عدم همکاری
-مداخله مسالمت آمیز
تحلیلگران شیوه های متعددی برای اعتراض و ترویج غیرخشونت آمیز ارائه داده اند که شامل این موارد است:
-انتشار بیانیه های رسمی
-ارتباطات گسترده تر با مخاطبین
-اقدام های عمومی نمادین
-وارد آوردن فشار برافراد
-برگزاری برنامه های نمایشی
-موسیقی دسته جمعی
-بزرگداشت مردگان در جالس تعزیه و ترحیم
– عدم همکاری در رویدادهای اجتماعی،رخدادها ، سنن و عرف ها
-کناره گیری از تشکیلات اجتماعی
-طراحی اقداماتی توسط مدیران و متصدیان منابع مالی
– عدم همکاری اقتصادی
-عدم همکاری شهروندان با دولت
– مداخله سیاسی
قدرت نرم از طریق سیاست نرم و تاثیرگذاری غیرمستقیم به وجود می آید و به نوعی مبتنی بر دستیابی به قدرت از طریق فضاسازی و کنترل ذهن و اراده جامعه است.
از خصوصیات جنگ نرم آن است که چون غفلت از اجرای توطئه در ذهنیت اجتماعی و امنیت حاکم می شود سطح تاثیرگذاری تشدید شده و موثرترین الگوی رفتاری تهدید امنیتی با مطلوبیت نهائی برای دشمن شکل می گیرد.
برای اولین بار ” جوزف نای ” وابسته به حزب دموکرات آمریکا واژه قدرت یا استراتژی نرم را طرح کرد . وی معتقد بود : از این پس آمریکا باید جهان را با قدرت نرم خود یعنی استفاده از جذابیت‌های سیاسی، ارزشهای آمریکایی و واژه‌هایی نظیر دمکراسی، حقوق بشر و انقلابهای سبز رهبری کند.
اقدام نرم: اقدام نرم به تحولاتی که موجب ایجاد دگرگونی در هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری مورد قبول یک نظام سیاسی یا مردم یک جامعه می‌شود گفته شده که نوعی تسلط در ابعاد سه‌گانه حکومت، اقتصاد و فرهنگ است. اقدام نرم از طریق استحاله الگوهای رفتاری در حوزه های یاد شده و جایگزینی الگوهای دمکراتیک محقق می‌شود.
درمورد تاریخچه تهدید نرم باید گفت این موضوع درگذشته دور هم مرسوم و مورد توجه بوده است. کوبیدن طبل درجنگ های قدیم امری مسلم است که تاثیرآن درتضعیف روحیه دشمن انکارناپذیراست. درآثار “سن تزو “به این موضوع اشاره شده است.
با توجه به شواهد تاریخی بسیار باید اذعان کرد که پدیده اقدام نرم بنیادهای تاریخی دارد .در جنگ جهانی دوم آمریکا تصمیم گرفت کمیته ای برای این موضوع تعیین کند. پیشتر، در زمان “ترومن “، کمیته ای به نام “کمیته روانی” نام تشکیل شد ودر سال 1953 کمیته مذکور به صورت دائمی به کار خود ادامه داد و درجنگ بین دوکره بخش عمده ای از فعالیت های آمریکا بر روی تهدید نرم و عملیات روانی متمرکز شد .
به طور کلی تمامی اقداماتی که موجب شود تا اهداف و ارزش‌های یک نظام سیاسی اعم از زیرساخت‌های فکری، باورها و الگوهای رفتاری در حوزه اقتصاد، فرهنگ و سیاست در مسیر گذار به دمکراسی قرار گیرد ، یا موجب تغییر و دگرگونی اساسی در عوامل تعیین‌کننده هویت یک نظام قرار گیرد اقدام نرم به شمار می‌آید.
درخصوص اقدام نرم نگرش های متفاوتی وجود دارد، برخی کشورها از اقدام نرم به عنوان یک ابزاراستفاده می کنند و برخی با اقدام نرم مورد تهاجم قرار می گیرند