تێڕوانین بۆ خاک لە لێکۆڵینەوەکانی ناسیۆنالیزمدا

کوردی- فارسی
تێڕوانین بۆ خاک لە لێکۆڵینەوەکانی ناسیۆنالیزمدا
لە لێکۆڵینەوەکانی ناسیۆنالیزم، جگە لە قسەکردن لەسەر خاک، پێویستە تێگەیشتن لە سەرزەمین لە ڕەهەندە جۆراوجۆرەکانیشدا بکۆڵرێتەوە بۆ ئەوەی ئیدیعای خاوەندارییەتی و لە کۆتاییدا حاکمییەت و سەروەری جێگیر بکرێت.
سەبارەت بە پەیوەندی نێوان نەتەوە و خاک:
یەکەم: تێگەیشتن لە نەتەوە پێویستی بە پێکەوەلکاندنی فەزایی و سەرزەمینی هەیە.
دووهەم: نەتەوە و خاک پێکھاتەی لێکجیانەکراوەن.
سێهەم: کۆنترۆڵی خاک بە واتای سەر بە نەتەوەییبوون دێت.
چوارەم: ئیدیعای سەرزەمینی تایبەتە و مۆنۆپۆلکراوە و نامەدەنییە (بۆ مامەڵە نابێت) و ناتوانرێت دانوستانی لەسەر بکرێت.
پەنجەم: خاک نەک تەنها زەوی، بەڵکوو فەزاش لە خۆ دەگرێتەوە.
شەشەم: تێگەیشتن دەبێت لە وێنا و خەیاڵدا، لە عەقڵدا، لە ئەندێشەدا، لە کرداردا، لە ڕەوت و پرۆسەکاندا، لە پەیوەندییەکان و لە ڕەهەندە جۆراوجۆرەکاندا ڕوون بکرێتەوە و جێگیر و دەروونی بکرێت.
لە ئەنجامی ئەو شەش فاکتەرەی سەرەوە، پەیوەندیی دانەبڕاوە نێوان نەتەوە و خاک و بەرانبەر بە یەکتری بەدامەزراوەیی دەبێت و جووڵە بەرەو دەسەڵات و حاکمییەتی سیاسی ڕێگەبۆخۆشکراو دەبێت.
سەر بە خاکی نیشتمانیبوون، پێویستی بە چ ئامرازگەلێک هەیە؟
جەختکردنەوە و پێداگریکردن لەسەر تایبەتمەندییە فیزیکییەکانی سەرزەمین،
ئاوێتەکردنی مێژووی نەتەوەیی و ئەفسانە و ئوستوورە لەگەڵ سەرزەمین،
پەروەردە،
نەخشەسازی.
ئێستا دێینە سەر پرسی تێگەیشتنی خاک:
ڕۆڵی قەڵەمڕە، لە ناسیۆنالیزمدا تەنیا واقیعێکی جوگرافی نییە بەڵکوو چەمکێکی مێژوویی، ئابووری، کۆمەڵایەتی، دەروونناسانە، پەروەردەیی و فەرهەنگییەە. چۆناوچۆن؟
یەک. فاکتەری مێژوویی
خاک و سەرزەمین، بەردی بناغەی پێکهێنانی مێژووی هاوبەشی نەتەوەیەکە. ڕووداوە گرینگە نەتەوەییەکان و شەڕەکان و شۆڕشەکان و شارستانییەتەکانی ڕابردوو هەموویان بە خاکەوە گرێدراون.  سەر بە خاکێکی دیاریکراوبوون پەیوەندییەکی مێژوویی لە نێوان نەوە جیاوازەکانی نەتەوەیەکدا دروست دەکات و ناسیۆنالیزم بەهێز دەکات.
دوو. فاکتەری ئابووری
سەرزەمین، شوێنی سامانە سروشتییەکان و زەوییە کشتوکاڵییەکان و ژێرخانی ئابوورییە.  سامانی سروشتی و ئەگەری گەشەسەندنی ئابووری لەناو خاکێکدا هەستکردن بە سەربەخۆیی نیشتمانی پەروەردە دەکات.  هەروەها کێبڕکێ لەسەر زەوییە بەپیت و ستراتیژییەکان بە درێژایی مێژوو هۆکارێک بووە بۆ ململانێی ناسیۆنالیستی.
سێ. فاکتەری کۆمەڵایەتی
خاک و زەوی، وەک فەزای ژیانی هاوبەش، سەکۆیەکە بۆ پێکهێنانی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و هاودەنگیی نەتەوەیی. فەرهەنگ و نەریت و نۆرمە کۆمەڵایەتییەکان بەزۆری لە سنووری خاکێکدا پێکدێن و خزمەت بە بەهێزکردنی ناسنامەی نەتەوەیی دەکەن.
چوار. فاکتەری دەروونناسانە
هەستکردن بە سەر بە خاکێکبوون هەستکردن بە ئاسایش و ناسنامەی تاکەکەسی و دەستەجەمعی بەهێز دەکات. خەڵک هەست بە پەیوەندییەکی سۆزداری دەکەن بە خاکەکەیانەوە وەک ماڵێکی هاوبەش. ئەم هەستە دەتوانێت بنەمای نیشتمانپەروەری و هەروەها پاڵنەر بێت بۆ بەرگریکردن لە خاک لە بەرانبەر هەڕەشە دەرەکییەکان.
پەنج. فاکتەری پەروەردەیی
پەروەردەی نیشتمانی بەزۆری لە دەوری خاکدا لە قاڵب دەدرێت.  کتێبەکانی خوێندنی مێژوو و جوگرافیا و ئەدەبیات بە جەختکردنەوە لەسەر گرینگی خاک و ناسنامەی نەتەوەیی پەرەی پێدەدرێت. ئەم ڕەوت و پرۆسەیە دەبێتە هۆی گواستنەوەی بەها نەتەوەییەکان لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر و بەهێزبوونی ناسیۆنالیزم.
شەش. فاکتەری فەرهەنگی
فاکتەری فەرهەنگی نەک هەر تێڕوانین بۆ خاک لە ناسیۆنالیزمدا بەهێز دەکات بەڵکوو دەیکاتە شوناس و توخمێکی پیرۆز.
فەرهەنگ لە ڕێگای زمان، ئەدەب، ئەفسانە و ئوستوورە، ڕێوڕەسم و داب و نەریت، هونەر، گێڕانەوە، نەریتە ناوخۆییەکان، تەلارسازی، پەیوەندی کۆمەڵایەتی و کارلێکەکانەوە، خاک دەگۆڕێت بۆ فەزای هێمایین و سۆزداری و هەستکردن کە مرۆڤەکان ئامادەن بەرگری لێبکەن و هەوڵی پاراستنی دەدەن.
ئەنجام:
سەرزەمین تەنها سنوورێکی جوگرافیایی نییە، بەڵکوو فاکتەری بنەڕەتییە بۆ دروستبوون و بەهێزبوونی شوناسی نەتەوەیی و ناسیۆنالیزم. لە ڕێگای مێژوو و ئابووری و کۆمەڵگا و دەروونناسی و پەروەردە و فەرهەنگەوە، قەڵەمڕەو لە مێشکی مرۆڤەکاندا چەسپاوە وەک چەمکێکی بنەڕەتی کە ئامادەن کار بۆ پاراستن و گیانبازی و گەشەپێدانی بکەن.
بۆ خویندنەوەی زۆرتر:
Nationalism, Territoriality and National Territorial Belonging, John Etherington, Universitat Autònoma de Barcelona, 2010. Identity and Territory: Geographical Perspectives on Nationalism and Regionalism, David B. Knight, Taylor & Francis, 2014.
* The Perception of Territory in Nationalism Studies, Behzad Khoshhali, 2025
www.behzadkhoshhali.com
—-
ادراک قلمرو در مطالعات ناسیونالیسم
در مطالعات ناسیونالیسم، علاوە بر آنکە باید بە قلمرو پرداخته شود بلکە باید درک قلمرو نیز در ابعاد مختلف، مورد بررسی قرار گیرد تا ادعای مالکیت و سرانجام حاکمیت، تثبیت شود.
در مورد رابطە ملت و سرزمین:
نخست: درک ملت، مستلزم جدا ناسازی فضایی و سرزمینی است.
دوم: ملت و سرزمین، اجزای جدایی ناپذیر هستند.
سوم: کنترل سرزمینی بە معنای تعلق ملی و تعلق بە ملت است.
چهارم: ادعای سرزمین، انحصاری، غیر مدنی، و غیر قابل معاملە است.
پنجم: قلمرو نە تنها شامل خاک، بلکە مبتنی بر فضا نیز هست.
ششم: باید ادراک قلمرو در تصور، در ذهن، در اندیشە، در اقدام، در فرآیندها، در پیوندی ها، و در ابعاد گوناگون، تبیین و تثبیت شود.
در نتیجە موارد شش گانە فوق است کە پیوند ناگسستنی ملت و سرزمین و تعلق متقابل، نهادینە شدە و حرکت بە سوی قدرت سیاسی، میسر خواهد شد.
تعلق ملی بە سرزمین، مستلزم چە ابزارهایی است؟
تأکید بر ویژگی‌های فیزیکی سرزمین،
ادغام تاریخ و اسطوره‌های ملی با سرزمین،
آموزش،
نقشه‌نگاری.
اکنون بە مسالە ادراک قلمرو می رسیم:
نقش سرزمین در ناسیونالیسم، علاوە بر آنکە یک واقعیت جغرافیایی است بلکە یک مفهوم تاریخی و اقتصادی و اجتماعی و روانشناختی و تربیتی و فرهنگی است. چگونە؟
۱. فاکتور تاریخی
سرزمین بستری برای شکل‌گیری تاریخ مشترک یک ملت است. رویدادهای مهم ملی، جنگ‌ها، انقلاب‌ها، و تمدن‌های گذشته همگی به سرزمین گره خورده‌اند. تعلق به یک سرزمین خاص، پیوندی تاریخی میان نسل‌های مختلف یک ملت ایجاد می‌کند و ناسیونالیسم را تقویت می‌کند.
۲. فاکتور اقتصادی
سرزمین منابع طبیعی، زمین‌های کشاورزی، و زیرساخت‌های اقتصادی را در خود جای داده است. ثروت‌های طبیعی و امکان توسعه اقتصادی درون یک سرزمین موجب رشد احساس تعلق ملی می‌شود. همچنین، رقابت بر سر سرزمین‌های حاصلخیز و استراتژیک یکی از عوامل درگیری‌های ناسیونالیستی در تاریخ بوده است.
۳. فاکتور اجتماعی
سرزمین به‌عنوان فضای مشترک زندگی، بستری برای شکل‌گیری روابط اجتماعی و همبستگی ملی است. فرهنگ‌ها، سنت‌ها، و هنجارهای اجتماعی معمولاً در محدوده یک سرزمین شکل می‌گیرند و تقویت هویت ملی را به دنبال دارند.
۴. فاکتور روانشناختی
احساس تعلق به یک سرزمین حس امنیت و هویت فردی و جمعی را تقویت می‌کند. افراد با سرزمین خود به‌عنوان خانه‌ای مشترک احساس پیوند عاطفی دارند. این احساس می‌تواند زمینه‌ساز میهن‌پرستی و انگیزه دفاع از سرزمین در برابر تهدیدهای خارجی باشد.
۵. فاکتور تربیتی
آموزش و پرورش ملی معمولاً حول محور سرزمین شکل می‌گیرد. کتاب‌های درسی تاریخ، جغرافیا، و ادبیات با تأکید بر اهمیت سرزمین و هویت ملی تدوین می‌شوند. این روند موجب انتقال ارزش‌های ملی از نسلی به نسل دیگر و تقویت ناسیونالیسم می‌شود.
٦. فاکتور فرهنگی
عامل فرهنگی نه تنها ادراک سرزمینی را در ناسیونالیسم تقویت بلکه آن را به یک عنصر هویتی و مقدس تبدیل می کند.
فرهنگ از طریق زبان، ادبیات، اسطوره ها، آیین ها، هنر، روایت ها، سنت های محلی، معماری، روابط و تعاملات اجتماعی، قلمرو را به یک فضای نمادین، احساسی و ادراکی تبدیل می کند که مردم حاضرند از آن دفاع کرده و برای حفظ آن تلاش کنند.
نتیجە:
سرزمین تنها یک مرز جغرافیایی نیست، بلکه یک عامل بنیادی در شکل‌گیری و تقویت هویت ملی و ناسیونالیسم محسوب می‌شود. از طریق تاریخ، اقتصاد، اجتماع، روانشناسی،  آموزش و فرهنگ، سرزمین در ذهن مردم به‌ عنوان یک مفهوم اساسی جای می‌گیرد که حاضر می شوند برای حفظ و توسعه و قربانی دادن برای آن تلاش کنند.