(هەرجۆرە کەمتەرخەمی و گرنگی نەدان بە کوردستانی رۆژهەڵات، بەڕای من، هەموو دەسکەوتی کورد لە پارچە کانی تریش، بەرەو نەمان دە بات و درگاکان بۆ نەخشەی نوێی ناوچەکە دادەخات. بويه پشتگیری کردن لە خەباتی نوێی رۆژهەڵات گەرەنتی تەواوە بۆ پرۆسەی سەربەخۆیی کورد. . .
..بۆ پاراستنی ئەم سەروەرییە و چوونە پێشەوە بۆ رەوتی پێکهێنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کورد، تەنیا یەک رێگە ماوە و ئەویش، پشتگیریکردنی تەواوە لە بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد لە رۆژهەڵات. . .
. . .ئەگەری دووپاتبوونەوەی هەموو، یان بەشی هەرە زۆری رووداوە کانی رۆژئاوا، لە رۆژهەڵاتی کوردستان، دەبێ بەجددی وەربگیرێت. . .)
****
-ئە گەر ئەزمەکان، روژلە دوای روژ، لە باشووری کوردستان (وەک تەنیا بەشی رزگارکراوی نیشتمان) روو لە زیادبوون دە کەن،
-ئەگەر دەستێوەردانەکانی دەرەکی، بوونەتەهۆکاری بە یەکپارچە نەبوونی باشووری کوردستان،
– ئەگەر کێشەی کورد لە باکوور، دوای ساڵانیک گەشبینی بە پروژەی ئاشتی، دیسان بەرەو “هێڵی سیفر” دەڕوات،
– ئەگەر لە روژئاوای کوردستان، پڕۆسەی رزگاریی پارچەیەکی دیکە لە نیشتمان، رووبەڕووی کاردانەوەی توندی ناوچەیی و نێودەوڵەتی دەبێتەوە،
-ئەگەر سەرەڕای ئامادەبوونی زۆربەی مەرجەکان و هەبوونی پێداویستیی سەرەکی بۆ راگەیاندنی حکوومەتی کوردی، دیسانەوە دەرفەتەکان، بەرەو هەڕەشە ی توند رادەکێشرێن،
-ئەگەر هەتا ئێستاشی لەگەڵدا بێت کورد نەیتوانیوە دەوڵە تی سەربەخۆ رابگەیەنێت،
-ئە گە ر هەموو هەوڵەکانی ناوچەیی، بەرەو ئاراستەی تێکگیرانی پ.ک.ک و پ.دک دەکێشرێن، تەنیا یەک هۆکاری سەرەکی، دەتوانێت هەموو وەڵامەکان لە خۆیدا بدۆزێتەوە:
رۆژهەڵاتی کوردستان، هێشتا نەگەیشتووەتە ئاستانەی سەرهەڵدانێکی نويي هەمەلایەنە (چ شۆڕشێکی جەماوەریی و چ سەرهەڵدانێکی چەکدارانە لە پێناوی مافی چارەی خۆنووسین).
ئەم مودیلە کە دوو ساڵ پێش ئێستا، ئامادەم کردبوو و ئێستا دەرفەتم بۆ رەخساوە کەدەربارەی زیاتر بدوێم بەڕوونی و ئاشکرا، ئەو راستییە دەردەخەن کە سەرەڕای ئامادەبوونی زۆربەی هەرەزوری بەستێنەکان بۆ بەدیهاتنی نەخشەی نوێی ئەم بەشە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و فورماسیۆنی وڵاتێکی نوێ بەناوی “کوردستان”، چ فاکتەرێکی بنەڕەتی، لەبەرچاو نە گیراوە یان کەمتر گرنگی پێ دراوە و ئەویش “رۆژهەڵاتی نیشتمان”ە.
مودێلە کە چییە؟
ئە م مودێلە لە “جووڵاننەوەی پاندولی” وەرگیراوە. لە زانستی فیزیا هەرکات پاندولێک، بخریتە جووڵە، پاندول لە راستایەکی دیاریکراودا، هاتوچۆ دە کات کە دیارە دووهێزی سەرەکی بۆ ئەم جووڵانەوە بریتین لە:
یەکەم: پاڵنەری سەرەتایی
دووەم: “قوە جاذبە”
جووڵانی پاندولی زیاتر لە25 تایبەتمەندی سەرەکی هەیە کە گرینگترین تایبەتمەندییەکانی بریتین لە:
– لە سەرەتا و کۆتایی جووڵانەوە کە، خێرایی دەگاتە سیفر
-لە ناوەندی جووڵانەوە کە، خێرایی ماکزیمۆمە، کاتیک خێرایی دەگاتە سیفر (لە سەرەتا و کۆتایی)، نرخی گۆڕانی خێرایی لە کات(شتاب) دەگاتە ماکزیمۆم.کاتێک خێرایی دەگاتە زیاترین پلە و ماکزیمۆم دە بیت (لە ناوە ند)، شتاب دە گاتە سیفر.
دیارە ئەم شرۆڤەکردنە بەشێوازێکی زۆر سەرەتایی، باسەکان، شەرح دە کات و تایبەتمەندییەکانی تریش-راستەوخو و ناڕاستەوخۆ- کاریگەری ئەوتۆیان دەبێت بەڵام پێویست ناکات بەوردی باسیان بکرێت.
لێکۆڵینەوە
ئەگەر جوگرافیای کوردستان وە ک مەیدانی جووڵانی ئاوەنگێکی گریمانەیی رەچاو بکەین کە لە روژئاوا بەرەو رۆژهەڵات دەجووڵێت، دەتوانین دوای لێکدانەوەی دووبارەی تایبەتمەندییەکانی جووڵانی پاندولی، بگەینە چەند ئەنجامێک:
کوردستان، ئورگانیزەیەکی تەواوە کەهەموو رووداوە کانی (سەرەڕای پارچە پارچەبوونی) پەیوەندیان بەیەکەوە هەیە. لە روژئاوا و رۆژهەڵاتی کوردستان، زۆرینە ی تایبەتمەندییەکانیان لە یەکدەچن. باشوور و باکووری کوردستانیش هەرواتر.
ئەو بڕوا و ژیۆپۆلیتیکە کۆنە کە رۆژئاوا و باکوور و هەروەها رۆژهەڵات و باشوور، لە تەنیشت یەکتر هەڵدەسەنگێنێت، ئێستا چیدیکە ناتوانێ وەڵامدەر بێت.
ئە و رووداوانە ی کە لە باکوور دەبینرێت، راستەوخۆ کاریگەرییان لەسەر باشوور دەبێت و ناڕاستەوخۆ کاریگەریی لەسەر روژئاوا و روژهەڵات دادەنێن. هەر کرانەوە یان داخرانێک لە باکوور رووبدات، راستەوخۆ لەسەر باشوور وناڕاستەوخۆ رۆژهەڵات و روژئاواش دەگرێتەوە. رووداوی روژئاوا، بەشێوازێکی هاوسان، لەرۆژهەڵات دووپات دەبێتەوەهەروەها ئەوەی کە لە روژهەڵات رووی داوە کاریگەری راستەوخۆی لەسەر روژئاوا دەبێت.
زۆربە ی رووداوە کانی چە ند ساڵی رابردوو لەهەریەک لە پارچە کانی کوردستان، دە توانن سەلمێنەری ئەم راستییە بن کە “باکوور و باشوور” و “رۆژئاوا و رۆژهەڵات”، بو ئەزموونەکان و بەسەرهاتەکانی سیاسی و سە ربازیی، چە ندە خاڵی هاوبەشیان هەیە. بۆیە بەپێی مۆدیلی پاندولی:
لە کاتێکدا کە سێ پارچەی کوردستان، بۆ دەستەبەرکردنی مافی نەتەوەیی لە ململانێی تەواودان ، بێدەنگ کرانی روژهەڵاتی کوردستان لەلایەن دەسەڵات و هەروەها گرنگی نەدانی ئەوتۆی هێزی پارچەکانی دیکە بەم بەشە لە نیشتمان (بەتایبەت هەرێمی کوردستان) بە جۆرێک، ریگە نەدانە بەکارکردی ئەم مۆدیلە و هەموو خەسارەکانیشی، دیسانەوە بەشێوازی جۆربە جۆر، پارچەکانی دیکە دە خاتە ژێر کاریگەری خۆی.
ئەگەری دووپاتبوونەوەی هەموو، یان بەشی هەرە زۆری رووداوە کانی رۆژئاوا، لە رۆژهەڵاتی کوردستان، دەبێ بەجددی وەربگیرێت.
پۆزیشنی بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد لە رۆژئاوا، لە سەرەتاکانی دەسپێکی خۆی لە چوار ساڵ پیش ئیستا، زۆر لە ئەو بارودۆخە دەچێت کە بزاڤی نیشتمانیی کوردی رۆژهەڵات، ئیستاکە هەیەتی. هەروەها کە کوردی رۆژئاوا سالانيك بوو بە قوربانی بزاڤی باکوور، بزووتنەوەی کوردی روژهەڵاتیش بووبە قوربانی سەرپێکەوتنی هەرێم.
ئە نجام
بەپێی مۆدیلی پاندولی، ئەگەر دەرفەتی جووڵانەوەی تەواو نەبێت، ئەو حەرەکەتە یان توانای یاریکردنی خۆی وەک حەرەکەتی پاندولی لە دەست دەدات و یان پێش ئەوەی بتوانێت هەموو وزەی خۆی سەرف بکات، دەوەستێت.
لەهەر یەک لەو دووحاڵەتە، یان وزەکە بەسەرخۆیدا دەڕووخێنێت و یان بەهۆکاری ئەوەی کە لە حاڵە تی پاندولی دێتەدەر، رواڵەتێکی تێکدەرانە بەخۆی دەگرێت. هەمووهێزەکانی کورد بەتایبەت هێزی هەرێمی کوردستان، ئێستا دەبێ بە بیرکردنەوە لە بابەتێکی زور گرنگ، بەم قەناعەتە بگەین گەر بێتو ئیهتمامێکی ئەوتۆ بە بزاڤی روژهەڵات نەدریت، لەوانەیەهەموو دەسکەوتەکانی کورد، لەدەست بچێت.
له لايه كي تره وه هەموو ئەو رووداوانەی رۆژئاوا، ئەگەری دووبارەبوونەوەیان لە رۆژهەڵات هەیە.
بۆ پاراستنی ئەم سەروەرییە و چوونە پێشەوە بۆ رەوتی پێکهێنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کورد، تەنیا یەک رێگە ماوە و ئەویش، پشتگیریکردنی تەواوە لە بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد لە رۆژهەڵات.
هەرجۆرە کەمتەرخەمی و گرنگی نەدان بە کوردستانی رۆژهەڵات، بەڕای من، هەموو دەسکەوتی کورد لە پارچە کانی تریش، بەرەو نەمان دە بات و درگاکان بۆ نەخشەی نوێی ناوچەکە دادەخات. بويه پشتگیری کردن لە خەباتی نوێی رۆژهەڵات گەرەنتی تەواوە بۆ پرۆسەی سەربەخۆیی کورد.
دەوڵەتی سەربەخۆی کورد بەبێ پشتگیری رۆژهەڵات، زۆر ئەستەمە.
تێبینی: دوو ساڵ لەمەوپێش، ئەم بابەتەم ئامادە کردبەڵام بەداخەوە، هەموو نووسینەکان و سیستەمەکەمیان بەتاڵان برد وئیتر نەمتوانی لە کاتی خۆیدا پێشکەشی بکەم. ئەم نووسراوەش پوختەی ئەو پرۆژەیە. هیوادارم بتوانم سەرلە نوێ هەموو داتاکان، وەک خۆی بنووسمەوە.
