گروهی از پژوهشگران، با توجه به تاریخ تحولات اقتصادی جوامع و با تاکید بر مبحث توسعه، به بررسی چند اصطلاح مهم در توسعه ی کشورها یا شکست آنها می پردازند. با نگاهی به اصطلاحات هشتگانه، و بسیاری از تجربه های جهانی، می توان، به وجود و تاثیر هریک از آنها را در کشورها و دوره های گوناگون، تا اندازه ای پی برد.
اصطلاح اول: inclusive institutions یا نهادهای فراگیر:
منظور، نهادهایی هستند اعم از نهادهای سیاسی و اقتصادی، که امکان فعالیت آزاد سیاسی و یا اقتصادی را برای همه شهروندان فراهم می کنند.
اصطلاح دوم: abstractive institutions یا نهادهای رباینده (نهادهای بهره کش):
نهادهای رباینده در نقطه مقابل قرار دارند و راه ورود عموم را به قدرت سیاسی و فعالیت اقتصادی می بندند و این مزایا را در اختیار نخبگان خاص قرار می دهند.
توضیح آنکه هرجامعه ای که نهادهای فراگیر در آن حاکم شده اند، آن جامعه راه رشد اقتصادی و سیاسی را پیموده است؛ و برعکس جوامعی که نهادهای رباینده بر آن مسلط شده اند به راه خودکامگی و در نهایت، سیر قهقرایی افتاده اند.
اصطلاح سوم : virtuous circles یا چرخه های فضیلت:
وقتی در جامعه ای نهادهای فراگیر پا می گیرند، این نهادها راه را بر کجی ها و کژراهه روی ها می بندند و حتی اگر در مقاطعی نخبگان خاص در صدد احیای نهادهای رباینده(بهره کش) بر آیند، قدرتِ نهادهای فراگیر راه را بر آنها می بندد.
اصطلاح چهارم: vicious circles یا چرخه های رذیلت:
جامعه ای که نهادهای رباینده بر آن چیره می شوند، تلاش ها برای ایجاد نهادهای فراگیر مدام به سنگ موانع می خورد.
اصطلاح پنجم: critical juncture یا “بزنگاه تاریخی”:
دلالت بر مقاطع خاص در تاریخ جهان دارد. این اصطلاح که ترجمه واژگانی آن “بزنگاه حیاتی” یا “مقطع سرنوشت ساز” است، در وصف دوره هایی از تاریخ به کار می رود که جوامع مختلف، اعم از جماعات کوچک و یا کشورها (و همچنین احزاب سیاسی و نهادهای دگرگونی خواه)، فرصت انتخاب داشته اند و راه آینده آنها از درون همین انتخاب ها بیرون آمده است. انتخاب لفظ تاریخی به جای حیاتی یا سرنوشت ساز، که ترجمه های دقیق تری هستند، به این علت بوده که نشان دهد تاریخ ملت ها تابعی از انتخاب آنها در چنین مقاطعی بوده است.
اصطلاح ششم: contingency یا “احتمال، امکان، تصادف، پیشامد، حادثه”
هر گاه این واژه در باب امور پسینی یا وقایعِ حادث شده به کار رود دلالت بر معنیِ ظاهری یا امر تصادفی دارد. البته وقوع تصادفی، امری محتوم و مقدر نیست و می توانسته است رخ ندهد. اما هر گاه این واژه در باب امور پیشینی، امور حادث نشدۀ محتمل و یا پیش بینی احتمالات به کار رود به معنای امر ممکن الوقوع و یا محتمل الطرفین است.
اصطلاح هفتم: absolutism مطلق گرایی یا خودکامگی:
این لفظ در مواردی که به بنیان های حکومت ها اشاره می شود به حکومت مطلقه و آنگاه که به ویژگی های افراد مربوط می شود، به معنای خود کامگی است. به همان ترتیب، واژه absolutist نیز وقتی در وصف رژیم های سیاسی به کار رفته مطلقه و وقتی که در وصف افراد به کار رفته، خودکامه ترجمه شده است.
اصطلاح هشتم: creative destruction یا “تخریب خلاق”:
منظور از تخریب خلاق این است که وقتی افراد خلاقیت ها را به نوآوری ها تبدیل می کنند، موجب هراسِ خودکامگان و دارندگانِ انحصارات سیاسی، اقتصادی و صنعتی می شوند. کار نوآوران، بر هم زدن بنیان های پیشین و پیش بردن جریان دانش و تکنولوژی است که جامعه از آن نفع می برد؛ اما خودکامگان از بیم جا ماندن از رقابت و از کف دادن منافع انحصاری خود با “تخریب خلاق” مخالفت می کنند. در توضیح بیشتر باید گفت رژیم ها، نهادها، سازمان های رباینده به حدی از رشد سیاسی و اقتصادی رضایت می دهند که تامین کننده منافع آنها باشد، و به محض اینکه احساس کنند از درون رشد اقتصادی و نوآوری و تخریب خلاق، نیروهای تازه ای در عرصه اقتصاد و سیاست پدید می آیند، راه این رشد را می بندند. اما نهادها و رژیم های فراگیر اراده ی سد کردن راه تخریب خلاق را ندارند و جامعه ای که در چارچوب این نوع نهادها فعالیت می کند، به رشد پایدار دست می یابد.
****
با نگاهی کوتاه به محیط پیرامونی خود به ویژه در حوزه ی سیاسی و اقتصادی، به روشنی می توان، به شواهدی اشاره ورزید که حضور هریک از اصطلاحات هشتگانه ی مورد بررسی را در آن یافت.
نهادهای فراگیر، نهادهای رباینده(بهره کش)، چرخه های فضیلت، چرخه های رذیلت، بزنگاه تاریخی، امکان و احتمال و پیشامد، مطلق گرایی و خودکامگی، و تخریب خلاق، هشت اصطلاح و عاملی هستند که وجود و حضور آنها، و تاثیراتی که بر جامعه، حکومت ها، نهادها و سازمان های سیاسی و اقتصادی و دوره های ویژه ی تاریخی می گذارند خواهد توانست به شکست یا پیروزی ملت ها در نهایت، بینجامد….
منبع: چرا کشورها شکست می خورند، نوشته ی دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون، ترجمه ی پویا جبل عاملی و محمد رضا فرهادی پور، انتشارات دنیای اقتصاد
