احزاب، سازمان‌ها و معمای اخلاقی

بسیاری از سازمانها و احزاب به صورت فزاینده ای خود را درگیر مساله ای می بینند که آن را “معمای اخلاقی” می نامند، یعنی اوضاع وشرایطی که باید یک بار دیگر کارهای خلاف و کارهای درست را تعریف کرد.
موضوع مهمی که باید بدان اشاره کرد از بین رفتن بیش از پیش مرز بین کارهای درست و نادرست است. شبکه های اجتماعی در دوران کنونی نیز به نوبه ی خود، این روند مرز زدایی را شتاب افزون تری بخشیده اند.
انسان ها در بعد فردی و شخصیتی دارای ویژگی های خاص اخلاقی هستند که پندار، گفتار و رفتار آنها را شکل می دهد.
همین افراد وقتی در یک جایگاه و پست سازمانی قرار می گیرند عواملی موجب می شود کردار، گفتار و رفتار متفاوتی از بعد فردی از ایشان سر بزند که این ویژگی های انسانی بر روی میزان کارایی و اثر بخشی سازمان و حزب تاثیر می گذارد.
علاوه بر این دو سطح، سطح سومی هم وجود دارد که مربوط به جهان مجازی و شبکه های اجتماعی است. بسیار مشاهده می شود که افراد، در این جهان جدید (دنیای مجازی)، در وضعیتی قرار می گیرند که نه بعد فردی و شخصیتی آنهاست و نه مربوط به جایگاه و پست سازمانی آنها، بلکه در وضعیت جدیدی قرار می گیرند که می توان به “شخصیت سوم” تعبیر کرد.
نکته ی بسیار مهم آن است که اخلاقی بودن و اخلاقی نبودن رفتارها و عملکردها سبب بروز پیامدهای مثبت یا منفی در سطح سازمان و حزب می گردد.
علاوه بر مفاهیمی چون بهره ی هوشی، هوش هیجانی، هوش انتقالی و… امروزه از اصطلاح جدیدی در مفاهیم مدیریت و سازمان استفاده می گردد که به نام هوش اخلاقی (Moral Intelligence) شناخته می شود.
هوش اخلاقی به معنای توانایی درک درست از نادرست، داشتن اعتقادات اخلاقی قوی و عمل به آنهاست.
افراد با هوش اخلاقی بالا دارای این توانایی ها هستند:
-کار درست را درست انجام می دهند
-اعمال آنها پیوسته با ارزشها و عقاید سازمانشان هماهنگ است
-عملکرد بالایی دارند
-همیشه اقدامات خود را با اصول اخلاقی پیوند می زنند
اصول هوش اخلاقی در مدیریت
برای هوش اخلاقی چهار اصل مهم در نظر گرفته اند:
درستکاری:
-به معنی ایجاد هماهنگی بین آنچه که به آن باور داریم و آنچه که به آن عمل می کنیم
-انجام آنچه که می دانیم درست است و راستگویی در همه ی زمانها
-عمل کردن به شیوه ای که با اصول و عقاید فرد سازگار باشد
مسوولیت‌پذیری:
-به معنای پذیرش مسوولیت اعمال و پیامدهای آن
-پذیرفتن اشتباهات و شکست های خود
دلسوزی:
-به معنای توجه به دیگران
بخشش:
-آگاهی از عیوب خود
-تحمل اشتباهات دیگران
****
احزاب و سازمان ها، یکی از مهمترین نهادهای مهم در دوران کنونی هستند که دامنه ی تأثیر آنها بر شوون مختلف زندگی انسان ها، بسیار گسترده است. این نهادها، در متن محیط اجتماعی به وجود می آیند و به بالندگی می رسند و به همین دلیل، به عنوان سیستمی پیچیده، همواره در تعامل مستقیم با محیط درونی و بیرونی خود هستند.
سازمان ها و احزاب همواره به دنبال موفقیت، بقا و حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب هستند و همزمان موفقیت آنها وابسته به چگونگی برقراری ارتباط و تعامل درست با محیط است. موضوع اخلاق حرفه ای از همین تعامل سرچشمه می گیرد و ماهیت آن به چگونگی سامان دهی رفتار ارتباطی احزاب به عنوان شخصیتی حقوقی با محیط بازمی گردد.
رفتار اخلاقی
موضوع دیگری که در مورد احزاب باید بدان پرداخت مساله ی “رفتار اخلاقی” است.
همچنان که رفتارهای فردی هنگامی در سطح جامعه یا نهادهای اجتماعی تسری پیدا می کنند و شیوع می یابند، به نوعی به اخلاق جمعی تبدیل می شوند رفتارهایی نیز که از افراد وابسته به یک سازمان یا حزب سر می زنند و توسعه می یابند نیز با احتمال بیشتری امکان می یابند که به یک رفتار جمعی تبدیل شوند ویژه تر آنکه این احزاب به دلیل داشتن اعضا و هواداران خود، همچنین در اختیار داشتن رسانه های شنیداری، گفتاری و نوشتاری، از شانس بیشتری برای تبدیل رفتارهای خود به اخلاق جمعی برخوردار هستند.
رفتارهای احزاب و سازمان ها همچنین می تواند در فرهنگ جامعه ریشه دوانیده و به وجهی غالب نیز تبدیل شوند.
رفتار اخلاقی در احزاب و سازمان ها در واقع “نماد بیرونی” آنهاست که به نوعی حاصل جمع ارزش های گوناگون اخلاقی است که در آن حزب یا سازمان ظهور و بروز یافته است.
اخلاقیات در سازمان ها و احزاب به عنوان سیستمی از ارزش ها و بایدها و نبایدها تعریف می شود که بر اساس آن نیک و بدهای سازمان مشخص و اقدام بد از خوب متمایز می شود.
هوش اخلاقی در چه مواردی بر احزاب و سازمان ها تاثیر می گذارد؟
-توجه به هواداران، اعضا و مخاطبان جامعه ی هدف
-انگیزش نیروی انسانی
-افزایش حسن نیت اجتماعی
-افزایش اعتماد عمومی
-کاهش هزینه های ناشی از کنترل
-بهبود روابط، افزایش فضای تفاهم و کاهش تعارضات
-بهبود عملکرد گروهی
-افزایش تعهد و مسوولیت پذیری همه ی اعضا
-مشروعیت بخشی بیشتر به حزب و سازمان
-مشروعیت بخشی بیشتر به تصمیمات و اقدامات
– تقویت تعهد سازمانی و حزبی
-ایجاد و تثبیت وجدان کاری در حزب و سازمان
مفهوم اخلاق سازمانی
اخلاق اکنون به صورت منشور اخلاقی سازمان و قوانین رفتار حرفه ای اعضا و هواداران در سازمان ها و احزاب نهادینه شده است. توجه روز افزون به این موضوع بیش از همه به دلیل جهانی شدن، توسعه عدم تمرکز، مدیریت گرایی، افزایش روابط کاری سازمان ها و احزاب با محیط بیرونی، رشد مطالعات اجتماعی و درخواست فزاینده برای پاسخگویی و مسوولیت اجتماعی از سوی مراجع قانون و سیاسی است. بر این عوامل، باید جهان مجازی، اینترنت و شبکه های اجتماعی را نیز افزود.
در موضوع اخلاق سازمانی بیش از همه به اهمیت این موارد اشاره می شود:
-تعهد رهبران و سیاست مداران به رعایت امور اخلاقی
-استراتژی، سیاست ها و قوانین و مقررات دقیق و لازم اخلاقی
– فضای جامعه و سازمان
-سیستم ها و سازوکارهای انگیزشی برای تشویق اعضا و هواداران در سازمان ها و احزاب به انجام رفتار اخلاقی
-برنامه های آموزشی کارآمد و مؤثر
-سیستم های کنترلی و ارزیابی کارآمد و مؤثر درون و برون سازمانی
– استدلال های عقلایی برای پذیرش و رعایت اخلاق در سازمان
عوامل موثر بر رفتار اخلاقی افراد در سازمان ها و احزاب
مهمترین عوامل تاثیرگذار بر رفتار اخلاقی افراد در احزاب و سازمان ها را می توان در سه سطح بررسی کرد:
– سطح کلان:
فاکتورهایی هستند که در محیط خارجی سازمان وجود دارند. این فاکتورها معمولا تحت کنترل سازمان ها نیستند و از سوی سیستم های فرادست به آنها تحمیل می شوند.
-سطح میانی:
به فاکتورهای سطح سازمان و احزاب گفته می شوند. سازمانها و احزاب، معمولا قدرت مانور خوبی بر روی این فاکتورها دارند و اکثر آنها از طریق سیاستها و برنامه های سازمانی قابل کنترل هستند.
-سطح خرد:
فاکتورهای سطح فردی هستند. این فاکتورها در درون اعضای سازمان ها و احزاب جای دارند و احزاب و سازمان ها می توانند از طریق تغییر دادن فاکتورهای سطح میانی، روی بعضی از فاکتورهای این سطح نیز تاثیر بگذارند.
سخن پایانی:
مساله ی اخلاق در سازمان ها و احزاب، امروزه از اهمیتی ویژه برخوردار است و به عنوان یک چالش جدی، در کانون مطالعات و تحقیقات حوزه ی مدیریت، بدان پرداخته می شود. توجه بسیار دقیق به اخلاق در سازمان ها و احزاب، می تواند بخشی از مسیر حرکت سازمان یا احزاب به سوی مدارهای بالاتر برای رسیدن به تعالی سازمانی باشد. همچنین است بی توجهی به مساله ی اخلاق و رفتار در سازمان ها و احزاب که به نوبه ی خود می تواند تبدیل به یک فاکتور بسیار تاثیرگذار در حرکت قهقرایی و افول احزاب و سازمان ها باشد.
احزاب و سازمان های متعالی در جهان امروز، با اخلاق ترین ها نیز هستند.
منابع:
– رفتار سازمانی مورهد و گریفین ترجمه دکتر سید مهدی الوانی و دیگران
-رفتار سازمانی پیشرفته استیفن رابینز، ترجمه ی دکتر علی پارساییان
-مدیریت رفتار سازمانی: مفاهیم، نظریه ها، و کاربردها، دکتر علی رضاییان
-مدیریت تطبیقی در چهارچوب پارادایمهای جدید، سلیمان ایرانزاد
-مروری بر مفهوم رفتار اخلاقی در سازمان ها، حمید مظاهری راد