از رفراندوم کوردستان تا استقلال، یک نگاه آینده پژوهانه

پس از رفراندوم

از رفراندوم کوردستان تا استقلال، یک نگاه آینده پژوهانه

آینده پژوهی چیست؟

آینده پژوهی معادل واژه ی “Futures Study” است . واژه ی جمع Futures به این دلیل استفاده شده‌ است که با بهره گیری از طیف وسیعی از متدولوژی‌ها و بجای تصور “فقط یک آینده”، به گمانه زنی‌های سیستماتیک و خردورزانه، در مورد نه فقط “یک آینده” بلکه “چندین آینده متصور” مبادرت می‌شود.

یکی از مشهورترین و شیواترین تعاریف آینده پژوهی را وندل بل (Wendell Bell) ارایه داده است. به باور او آینده‌پژوهی به دنبال  شناسایی، ابداع، ارائه، آزمون و ارزیابی آینده‌های ممکن و محتمل است تا بر پایه‌ی ارزش‌های جامعه، آینده‌های مرجّح را انتخاب و برای پی‌ریزی ساخت مطلوب‌ترین آینده، کمک کند.

آینده‌پژوهان، سه نوع آینده را مورد بررسی قرار می دهند:

آینده‌های ممکن(Possible)

آینده های محتمل(Probable)

آینده های قابل ترجیح(Preferable)

آینده ی چهارمی هم وجود دارد که آینده ی مطلوب (Desirable) است

آینده‌های ممکن چیست؟

از دید آینده‌پژوهان، آینده‌های ممکن ناظر به پدیده‌هایی هستند که امکان وقوع دارند.

این امکان‌پذیری، پدیده‌های مستعد را در بر می‌گیرد یعنی رویدادهایی که از استعداد لازم برای رخ دادن برخوردار باشند

برای کشف آینده‌های ممکن باید وضع موجود را با روش‌هایی جدید و متفاوت بررسی کرد

از روش‌هایی که آگاهانه از قید و بند تفکر سنتی، رایج و معمول رهایی یافته باشند باید استفاده کرد

و آینده پژوهشان از دیدگاهی که برای توده‌ی مردم غیرعادی و حتی ناخوشایند به نظر می‌رسد، به مسایل می نگرند.

آینده‌های محتمل چیست؟

هدف از بررسی آینده‌های محتمل، یافتن پاسخی برای این پرسش است که در یک بازه زمانی معین و با توجه به مقتضیاتی ویژه، محتمل‌ترین آینده برای دیده‌ای خاص چه خواهد بود؟

آینده پژوهشان به این موضوع نگاه می کنند که اگر اوضاع به همین منوال ادامه یابد، محتمل‌ترین آینده برای پدیده‌ای خاص چه خواهد بود؟

آینده‌های محتمل، آینده‌پژوهان را به مطالعه‌ی شرایط موجود فرا می‌خوانند تا پیش‌بینی‌های خود را بر آن‌ها استوار سازند و از سویی دیگر نیز به بررسی روندها جهت‌دهی می‌کنند؛ روندهایی که از گذشته تا حال ادامه یافته‌اند.

آینده‌های قابل ترجیح چیست؟

آینده‌پژوهان می‌کوشند با کاوش رؤیاپردازانه‌ی آینده‌های ممکن، بررسی نظام‌یافته آینده‌های محتمل و ارزش‌یابی اخلاقی آینده‌های قابل ترجیح،  انگاره‌هایی نو و بدیل از آینده بیافرینندو

آینده‌های مرجّح دربردارنده‌ی رویدادهایی هستند که باید رخ دهند.

آینده مطلوب کدام است؟

هدف غایی آینده‌پژوهان شکل بخشیدن به آینده‌ای مطلوب برای جامعه است. چشم‌انداز آینده‌پژوهان، برپایی جامعه ی مطلوب است.

آینده‏ پژوهی به طور کلی دانش و شناختی است که چشم مردم را نسبت به رویدادها، فرصت‏ها، مخاطرات احتمالی آینده باز نگه دارد. ابهام‏ ها و تردیدها و دغدغه ‏های فرساینده مردم را می ‏کاهد، توانایی انتخاب هوشمندانه جامعه و مردم را افزایش می‏ دهد و به همگان اجازه می‏ دهد تا بدانند که به کجاها می‏ توانند بروند (رویکرد آینده تحلیلی یا اکتشافی)، به کجاها باید بروند (آینده هنجاری) و از چه مسیرهایی می‏توانند به سهولت بیشتری به آینده‏ های مطلوب خود برسند (رویکرد تصویربرداری و یا راهبردهای معطوف به آینده ‏سازی).

****

از رفراندوم تا استقلال

حکومت اقلیم کوردستان (KRG) از رفراندوم تا استقلال، به طور مشخص، در پنج سطح، باید نسبت به آینده، هریک از آینده های ممکن، محتمل، قابل ترجیح و نیز آینده ی مطلوب خود را تحلیل، مسیریابی، تصویربرداری نموده و راهبردهای معطوف به آینده را مورد بررسی قرار دهد:

نخست: چالش داخلی اقلیم

دوم: چالش با حکومت مرکزی

سوم: چالش با قدرت های منطقه ای و همسایگان

چهارم: چالش با قدرت های فرامنطقه ای

پنجم: چالش با سازمان ها و نهادهای بین المللی

ششم: چالش با بخش های دیگر کوردستان

در مورد نخست یعنی چالش داخلی اقلیم، مهمترین نکات، آینده پژوهشی برای واکاوی وضعیت های عشیره ای، اقلیت های ملی ساکن کوردستان، احزاب مخالف، احزاب رقیب، نوع حکومت آینده، شفافیت اقتصادی، مدیریت منابع، قانون مداری و مهمتر از همه، نهادینه ساختن روح ملی و نیز یک سیستم آموزشی تماما کوردستانی است.

در مورد دوم یعنی چالش با حکومت مرکزی، آینده پژوهشی باید به هریک از وضعیت های ممکن، محتمل و قابل ترجیح در مورد تعامل ها با حکومت عراق، پرهیز از افراط گرایی، بازدارندگی، مناطق کوردنشین مورد اختلاف و خارج از مرزهای کوردستان، استقلال منابع، خط کشی های منطبق بر واقعیت های قومی-جغرافیایی و مهمتر از همه کاهش و قطع نفوذ سیاسی حکومت مرکزی پیشین بر برخی گروه های ذینفع کوردی بپردازد.

در سطح سوم یعنی چالش با قدرت های منطقه ای و همسایگان، آینده پژوهی باید مبتنی بر واکاوی مخالفت های این سطح با استقلال کوردستان، بررسی چرایی های مخالفت ها و نیز موافقت ها و همچنین موافقت های ظاهری، چگونگی غلبه بر مقاومت ها، واکاوی طیف های مختلف چگونگی اقدام های همسایگان و قدرت های منطقه ای در برابر کشور نوظهور و واقعیت جدید منطقه ای و یافتن راهبردهای لازم در هریک از سطوح اقدام و بازدارندگی باشد.

در سطح چهارم یعنی چالش با قدرت های فرامنطقه ای، بررسی سظوح خرد، میانه و کلان ذینفع های جهانی و بازیگران بزرگ، واکاوی تهدیدها و فرصت ها، مخالفت ها با روند استقلال و حمایت ها از آن، باید آینده پژوهی شود.

در سطح پنجم، آینده پژوهشی باید به دنبال امکان، احتمال و مرجح سازی چگونگی تعامل با نهادهای بین المللی، سازملن های جهانی و شرکت های چندملیتی برای رسیدن به یک آینده ی مطلوب باشد.

در سطح ششم، شاید یکی از مهمترین واکاوی ها، آینده پژوهشی در همه ی سطوح امکان، احتمال و قابلیت ترجیح درباره ی بخش های دیگر کوردستان است. آینده پژوهشی در این باره، باید به موضوعاتی نظیر امکان سنجی اعطای حقوق تابعیت به دیگر کوردها، تبدیل شدن حکومت کوردستان به مرکزی برای دفاع از حقوق سایر کوردها در دیگر بخش های کوردستان، و در سطح مطلوب، به مساله ی حق تعیین سرنوشت ملی کوردها در بخش های دیگر کوردستان بپردازد. در کنار آن، واکاوی در قالب آینده پژوهشی برای سرنوشت احزاب کوردستانی سایر بخش ها دارای اهمیتی فراوان است. همچنین نگاه آینده پژوهانه به این مساله که کشور مستقل کورد جدید تجلی همه ی خواست های استقلال طلبانه ی کوردها یا تنها آغازی برای تداوم پروسه ی استقلال همه ی بخش های کوردستان است از اهمیتی حیاتی برخوردار است.

****

آینده پژوهی به عنوان مجموعه مطالعات سیستماتیک و فرارشته ای در برگیرنده رویکردها و روشهایی است که با بررسی تغییرات محیطی روندها (Trends)، پیش رانها (Driving forces)، رویدادها (Events) و شگفتی سازهای (Wild Cards) پیش رو، آگاهی های راهبردی در سازمان ها و جامعه نسبت به آینده های ممکن، باورکردنی و محتمل پیش رو ایجاد می کند که این آگاهی در آماده سازی سازمانها و شکل دهی به آینده ها بسیار موثر است.

آینده پژوهشی برای از فردای روز رفراندوم جهت تحقق استقلال و جلوگیری از مهار استقلال طلبی کوردها، واکاوی تحقق استقلال کوردستان و جلوگیری از ظهور بحران علیه واقعیت نوظهوری به نام کوردستان، یک ضرورت برای ورود پیشروانه به یک جهان جدید است.

توضیح: برای ورود به موضوع آینده پژوهشی از درسنامه های مربوط به این رشته استفاده شده است