سەربەخۆیی گەلان و مافی بەرگریی ڕەوا

کوردی- فارسی
سەربەخۆیی گەلان و مافی بەرگریی ڕەوا
یەک: فەیلەسوفی فەرەنسی “ئالان فینکلکڕووت” لە وڵامی ئەو کەسانەی کە دەڵێن سەرهەڵدانی ناسیۆنالیزم ڕاکێشانێکی تاریکە بۆ خاک و خوێن ئێژێت: “پێناسەکردنی مرۆڤ بە خوێن و خاک نامرۆڤانەیە بەڵام جێهێشتنی ئەوان بۆ ژیان لەگەڵ خاک و خوێن نامرۆڤانەترە کاتێک بناغە زەمینییەکانی بوونی لە ڕیشە هەڵکێشیت یان پاکتاویان بکەیت.”
دوو: “بروس تۆرنتن” هەروەها ئارگیومێنتێکی سەرنجڕاکێشی هەیە: “زۆربەی خەڵک لە کۆمەڵگە ناوخۆییەکاندا دەژین کە ڕەگ و ڕیشەی لە دیمەن و زمان و بیروباوەڕ و مێژوو و داب و نەریتدایە لە خاکێکدا کە پێویستی بە سنووری ئەمن و ئاسایش هەیە بۆ پاراستنی شوناس و ئاسایشی خۆی و مەرجەکانی بۆ هاووڵاتیبوون سەختن. میللەتێک، گەر بە باشی دەرک بکرێت، شارمەندانی خۆی، ئارەزوومەندانە بار دەهێنێت و دەیانکاتە ئەو کەسانەی کە پێویستە ببن و مانا بە ژیانی سیاسی و مەدەنییان دەبەخشێت.”
سێ: ئارەزووی سەربەخۆیی گەلان لە یاسای دڵی مرۆڤەوە سەرچاوە دەگرێت و بە بڕوای “پاپا جان پاوڵی دووەم”، پێوەرێکە بۆ ڕەوشتی مرۆڤ؛ چەمکێک کە لە کتێبی پیرۆزی عیبریەوە وەرگیراوە: ژیان لە سنوورێکدا شانبەشانی وڵاتانی دیکەی سەربەخۆ بە پێداگریکردن لە سەر نەزمێکی سیاسی لەسەر بنەمای سەربەخۆیی نەتەوەیەک وەک نواندنی سەقامگیری، ئەگەرێکی جیاواز بەڵام مومکینە.
چوارەم: بەرگریکردن لە ئایدیالی سەربەخۆیی نەتەوەیەک داننان بە گەشەسەندنی مرۆڤەو بە واتایەکی دیکە، سەرچاوەی چاکەی گەورەیە. سه‌ربه‌خۆیی نه‌ته‌وه‌کان، هاووڵاتییان ده‌کاته‌ ئه‌وه‌ی که‌ هه‌ن، چونکه‌ ئه‌و خه‌ڵکه‌ ڕیشه‌یان له‌ خاکێکی دیاریکراو و که‌لتوورێکی دیاریکراودا هه‌یه‌.
ئەندام بوون لە نەتەوەیەک کە هاوڵاتیانی ناسنامەیەکی هاوبەشیان هەبێت، پابەندبن بە بەها هاوبەشەکان و هەستکردن بە چارەنووسی هاوبەش، هەروەها چاکەیەکی ڕۆحییە کە هەندێک لە قووڵترین پێداویستییە ڕۆحییەکانی مرۆڤەکان بۆ هاودەنگی و هاوڕێیەتی بەدی دێنێت.
پێنج: “لیا گرینفیڵد” ئێژێت بەبێ ناسیۆنالیزم و سەربەخۆیی گەلان، دیموکراسی مومکین نەدەبوو:
“دامەزراندنی سەروەری لەناو خەڵک و داننان بە یەکسانی بنەڕەتی لە نێوان چینە جیاوازەکانیدا، کرۆکی بیرۆکەی نەتەوەیی مۆدێرن پێکدەهێنن، لە هەمان کاتدا، یەکێکە لە بنەما سەرەکییەکانی دیموکراسی. دیموکراسی بە هەستی نەتەوەییەوە لەدایک بووە. ئەم دووانە لە بنەڕەتدا پەیوەندییان بەیەکەوە هەیەو بە بێ ڕچاو کردنی ئەم پەیوەندییە لە هیچ کامیان ناتوانین تێبگەین. ئەوە بەهۆی ناسیۆنالیزمەوە بوو کە دیموکراسی لە جیهاندا سەریهەڵدا.”
شەش: “بۆریس تۆرنتن” لە شوێنێکی تردا ئاماژە بە نەتەوە-دەوڵەت دەکات وەک بناغەی حکومەتی تەوافوقی مۆدێرن و ئازادی سیاسی و ئەوەی کە بەبێ ناسنامە و بەها هاوبەشەکان مرۆڤەکان، بێ ڕیشە و پارچە پارچە دەبن؛ لە کۆتاییدا دەڵێت:
“هیچ کەس گیانی خۆی ناخاتە مەترسییەوە بۆ ئەوەی لە پێناو نەتەوە یەکگرتووەکان، یەکێتی ئەوروپا و بانکی نێودەوڵەتیدا بمرێت”.
حەوت: سەرنج بخەنە سەر ئەم ڕستەیەی “والتەر ڕوسیل مید”: “ئەو هەستەی کە ئەمریکییەکان بەیەکەوە بەستراونەتەوە لە یەک نەتەوەدا بە چارەنووسێکی هاوبەشەوە، هێزێکی بەرز و پێویستە کە بەبێ ئەو، دیموکراسی ئەمریکی شکستی دەهێنێت”.
هەشت: سەربەخۆیی نیشتمانی لە سەرەتای سیستەمی وێستفالییەوە ناوەرۆکی سەرەکی بیرۆکەی ڕۆژئاوا بووە بۆ نەزمێکی نێودەوڵەتی دادپەروەرانە و ئەم دادپەروەرییە لە یەکسانیخوازی بنەڕەتییەوە سەرچاوە دەگرێت و بنەمای یەکسانی هەموو گەلانە، بەبێ گوێدانە جیاوازی لە… قەبارە، یان سامان، یان پێوەرەکانی تری دەسەڵاتی نیشتمانی.
نۆ: دووبارە جەختکردنەوە لەسەر ناوەندارییەتی نەتەوە- دەوڵەت و دووپاتکردنەوەی بەهای شوناسە تایبەتەکان، بۆ گەشەکردنی جیاوازی و فرەچەشنی ڕاستەقینەی مرۆڤیش پێویستە، بە تایبەت لە بەرامبەر یەکسانکردن و بەئەتۆمیکردنی بەجیهانیبوون لە هەمان کاتدا. هه‌ر نه‌ته‌وه‌ی جیهان نوێنه‌رایه‌تی كولتوورێكی جیاواز ده‌كات و ئامانجی سه‌ره‌كیی هه‌موو ده‌وڵه‌تێكی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌وه‌یه‌ كه‌لتوورە ناوازه‌كه‌ی خۆی به‌نرخ بكات و ڕێز له‌ مێژوو و بۆچوونه‌ ناوازه‌كانی بگرێت و ئه‌و كولتوور و تێگه‌یشتنه‌ بۆ نه‌وه‌كانی داهاتوو بگوازێته‌وه‌. کەواتە بەرز نرخاندنی تایبەتمەندی هەر نەتەوەیەک و فرەچەشنی فەرهەنگی راستەقینەی کە لە لایەن سیستەمێکی دەوڵەتی نەتەوەییەوە پارێزراوە، هۆکارێکی گرنگە بۆ قەدرزانینی وەها سیستەمێک.
دە: “جی.ک. چێستێرتۆن” ڕاستییەکی مێژوویی نیشان دەدات، ئەویش خۆشەویستییە بۆ خێزان و گروپ و نەتەوە؛ تایبەتمەندییەکی زۆر مرۆیی کە هەبووە و ڕەنگە نەمێنێت. ئەو ئێژێ:
“ئەوەی ئێمە پێی دەڵێین جیهانی مۆدێرن کۆنترە لەوەی کە ئێمە بیرمان لێدەکردەوە، سادەییەکانیشی لە ئاڵۆزییەکانی جیهانی ئەوڕۆ سەرکەتووترن. خەڵک زیاتر گرنگی بەو قوماشەیە دەدەن کە پێی دەڵێن ئاڵا نەک ئەو کاغەزەی پێی دەڵێن ڕۆژنامە. خەڵک زیاتر گرنگی بە ڕۆما و پاریس و پراگ و وارشۆ دەدەن تاکوو ئەو هێڵە ئاسنییە نێودەوڵەتییەی کە ئەم شارانە بەیەکەوە دەبەستنەوە… کەس حەزی لە ڕیتۆریکی ئینتەرناسیۆنالیزمی ئایدیالیستی نییەو لەو ڕوانگەوە گرینگی بە پەیوەندییەکانی گەلە جیاوازەکان نادات لەگەڵ یەکتردا، لە ڕاستیدا، خوازراوە کە نەتەوەکان یەکتریان خۆش بوێت، بەڵام سەرەتا داننان بە ناسنامەی گەلانی دیکە و مرۆڤانی دیکە گرینگترینە.”
دەرئەنجام: نامرۆڤایەتی وازهێنان لە گەلان لە بەرامبەر زوڵمدا، زەروورەتی پاراستنی ناسنامە و ئاسایشی گەلان، سنوورەکانی ئەمن و ئاسایش، بنەچەی داوای سەربەخۆیی لە یاسای دڵەکان، نەتەوە وەک پێوەرێک بۆ ڕەوشتی مرۆڤ، داننان بە گەشەسەندنی مرۆڤ ، چاکەی ڕۆحی میللەت وەک توخمێکی پێکهێنەری دیموکراسی، قووڵترین پێداویستییەکانی مرۆڤ بۆ هاودەنگی و پێکەوەبوون، نەتەوە-دەوڵەت وەک بناغەی حکومەتی مۆدێرن و ئازادی سیاسی، هێزی بەرز و پێویستی میللەت بۆ سەرکەوتنی دیموکراسی، نەزمی دادپەروەری نێودەوڵەتی و بنەمای یەکسانی گەلان، ڕێزگرتن لە جیاوازییەکان بۆ گەشەکردن، و میللەت وەک خۆشەویستییەکی جێگیر، ڕووبەڕووبوونەوەی پرۆسەی ئاسیمیلاسیۆن، قەدرزانینی گەلان و کولتوورەکان، بنەمای بەرپرسیارییەتی و هتد، هۆکارن بۆ ئەوەی بە نەتەوە بێ دەوڵەتەکان ڕێگە بدەن خەبات بۆ ڕزگاری و سەربەخۆیی نەتەوەیی لە شێوەی مافی بەرگری ڕەوا بە هەموو فۆرمەکانیدا ببرێتە پێشەوە و بگەیەنرێتە ئەنجام.
میللەتی کوردیش بۆ گەیشتن بە فەزیلەتی سەروەری، مافی بەرگریی ڕەوا بە هەموو شێوەکانیەوە بە مافێکی ئاشکرا و پێویست دەزانێت بۆ خۆی.
بڕوانە بۆ:
Paul Coyer, The Ethics of Nationalism, ndupress.edu. 2020
———
استقلال طلبی ملت ها و حق دفاع مشروع
یک: “آلن فینکل کروت” فیلسوف فرانسوی به کسانی که استدلال می کنند ظهور ناسیونالیسم جذابیتی تاریک برای خاک و خون است پاسخ داده است: “تعریف انسان با خون و خاک غیر انسانی است اما رها کردن او در زندگی با خاک و خون غیر انسانی تر است زمانی که پایه های زمینی وجود او از زیر او بیرون کشیده شده است یا در حال حذف شدن است.”
دو: “بروس ترونتون” نیز استدلال جالبی دارد:
“اکثر مردم در جوامع محلی زندگی می کنند که ریشە در چشم انداز، زبان، باورها، تاریخ و آداب و رسوم خاصی دارد در سرزمینی که برای حفظ هویت و امنیت خود نیازمند مرزهای امن و شرایط سخت برای شهروندی است. ملتی که به درستی درک شود شهروندان خود را آنگونه که هستند می سازد و به زندگی سیاسی و مدنی آنها معنا می بخشد.”
سه: استقلال طلبی ملت ها از قانون قلب انسان ها سرچشمه می گیرد و به قول “پاپ جان پل دوم”، معیاری برای نجابت انسان است مفهومی که از کتاب مقدس عبری نتیجه گرفته شده است:
زندگی در مرزهای محدود در کنار سایر کشورهای مستقل با تاکید بر نظم سیاسی مبتنی بر استقلال یک ملت به مثابه ارائه پایدار یک امکان متفاوت اما ممکن.
چهار: دفاع از آرمان استقلال طلبی یک ملت بە رسمیت شناختن شکوفایی انسان و به تعبیری منشا خیر بزرگ است. استقلال ملت ها شهروندان خود را همان چیزی که هستند می سازد چون آن انسان ها در یک سرزمین خاص و در یک فرهنگ خاص ریشه دارند.
عضویت در ملتی که شهروندان آن دارای هویت مشترک، متعهد به ارزش های مشترک و احساس سرنوشت مشترک هستند نیز یک خیر معنوی است که برخی از عمیق ترین نیازهای معنوی بشر برای همبستگی و معاشرت را برآورده می کند.
پنج: “لیا گرینفلد” با این استدلال که بدون ناسیونالیسم و استقلال ملت ها، دمکراسی ممکن نبود می گوید:
“قرار گرفتن حاکمیت در درون مردم و به رسمیت شناختن برابری اساسی در میان اقشار مختلف آن جوهره ایده ملی مدرن را تشکیل می دهد، در عین حال، از اصول اساسی دمکراسی است. دمکراسی با حس ملیت متولد شد. این دو ذاتا به هم مرتبط هستند و هیچکدام جدا از این ارتباط قابل درک نیستند. به خاطر ناسیونالیسم بود که دمکراسی در جهان ظاهر شد.”
شش: “بوریس تورنتون” در جایی دیگر با اشاره به ملت- دولت ها به عنوان شالوده حکومت توافقی مدرن و آزادی سیاسی و اینکه بدون هویت و ارزش های مشترک، مردم بی ریشه شده و تکه تکه می شوند در پایان می گوید:
“هیچکس جان خود را به خطر نمی اندازد تا برای سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا یا بانک جهانی بمیرد.”
هفت: به این جمله “والتر راسل مید” توجه کنید:
“این حس که آمریکایی ها در یک ملت واحد با یک سرنوشت مشترک به هم پیوند خورده اند نیرویی نجیب و ضروری است که بدون آن، دمکراسی آمریکایی شکست خورده است.”
هشت: استقلال طلبی ملی از زمان شروع نظام وستفالیایی، هسته اصلی تصور غربی از نظم بین المللی عادلانه بوده است و این عادلانه بودن، ناشی از برابری طلبی اساسی، و اصل برابری همه ملت ها، صرفنظر از تفاوت در اندازه، یا ثروت، یا سایر معیارهای قدرت ملی است.
نە: تأکید مجدد بر مرکزیت ملت – دولت و تأیید مجدد ارزش هویتهای خاص نیز برای شکوفا شدن تفاوت و تنوع واقعی انسانی، به ویژه در مواجهه با جهانی سازی همگن، اتمیزه کننده و غیرانسانی کننده هم زمان ضروری است. هر ملتی از جهان نماینده یک فرهنگ متمایز است و هدف اصلی هر ملت – دولت این است که فرهنگ منحصربه فرد خود را گرامی بدارد، تاریخ و دیدگاههای منحصربه فرد خود را ارج بگذارد و آن فرهنگ و درک خود را به نسل های آینده منتقل کند. بنابراین قدردانی از منحصربه فرد بودن هر ملت و تنوع فرهنگی واقعی که توسط سیستمی از دولت های ملت محافظت می شود دلیل مهمی برای تقدیر از چنین نظامی است.
دە: “جی.کی چسترتون” یک حقیقت تاریخی را نشان می دهد کە آن عشق بە خانوادە، گروە و ملت است؛ یک ویژگی بسیار انسانی کە وجود داشتە است و احتمالا از بین نمی رود. او می گوید:
“آنچه ما جهان مدرن می نامیم قدیمی تر از آن چیزی است که فکر می کردیم و سادگی های آن از پیچیدگی های آن جان سالم به در خواهند برد. انسان ها بیشتر به پارچه ای که پرچم می گویند اهمیت می دهند تا پارچه ای که به آن روزنامه می گویند. انسان ها بیشتر به رم، پاریس، پراگ، و ورشو اهمیت می دهند تا راه آهن بین المللی که این شهرها را به هم متصل می کند …هیچ کس آن گونه که از لفاظی های انترناسیونالیسم ایده آلیستی به دست می آید صرفاً به روابط اقوام مختلف با یکدیگر اعتنا نمی کند. در واقع مطلوب است که…. باید یکدیگر را دوست داشته باشند اما همیشه با به رسمیت شناختن هویت مردمان دیگر و مردان دیگر.”
نتیجە: غیر انسانی بودن رها کردن ملت ها در مواجهە با سرکوب، ضرورت حفظ هویت و امنیت ملت ها، مرزهای امن، سرچشمە گرفتن استقلال طلبی از قانون قلب ها، ملت بە مثابە معیاری برای نجابت انسان، بە رسمیت شناختن شکوفایی انسان، خیر معنوی، ملت بە مثابە عنصر شکل دهندە دمکراسی، عمیق ترین نیازهای بشر برای همبستگی و معاشرت، ملت- دولت بە عنوان شالودە حکومت توافقی مدرن و آزادی سیاسی، نیروی نجیب و ضروری ملت برای پیروزی دمکراسی، نظم عادلانە بین المللی و اصل برابری ملت ها، احترام بە تفاوت ها برای شکوفا شدن، و ملت بە عنوان یک عشق پایدار، مقابلە با روند همگن سازی، قدردانی از ملت ها و فرهنگ ها، اصل مسوولیت و…. همە و همە، دلایلی هستند کە بە ملت های بدون دولت، اجازە می دهند مبارزە برای رهایی ملی و استقلال طلبی را در قالب حق دفاع مشروع در کلیە اشکال آن، بە پیش ببرند و بە نتیجە برسانند.
ملت کورد نیز برای دستیابی بە فضیلت سروری، حق دفاع مشروع را در کلیە اشکال آن، یک حق بدیهی و ضروری و حتمی برای خود می داند.
برای مطالعە بیشتر:
Paul Coyer, The Ethics of Nationalism, ndupress.edu. 2020