سەرچاوەکانی سەربەخۆییخوازی

سەرچاوەکانی سەربەخۆییخوازی
ڕۆمان و لیتیلفێڵد (١٩٩٨) سەرچاوەکانی سەربەخۆییخوازی گەلان بەمجۆرە دەستنیشان دەکەن:
ڕەنجی سۆزدارانە،
بەرگری ڕەوا دوابەدوای:
پێشێلکاری سیستەماتیک و درێژخایەنی مافی مرۆڤ
سووکایەتی بە زمان و فەرهەنگ و ئایین.
بەڕژەوەندی سیاسی ئۆرگانیزەکراو،
هاندانی ڕق و نەفرەت،
پاڵنەری ئابووری وەک کۆلۆنیالیسم و بێبەشبوونی ئابووری و تاڵانی سامان،
پاراستنی کولتووری ژێر هەڕەشە،
هەست و پابەندی بە پێویستی نوێبوونەوە،
هەروەها وەک فاکتەرە پێکهاتەییەکان، ئاماژە بەم خاڵانە دەکرێت:
قەڵشی قووڵ نێوان پاژەکانی جەماوەر،
دابەشکردنە ئایدیۆلۆژیکەکان و هەڵاواردنەکانی دوای وی،
ناوەندگەرایی یان لامەرکەزی،
تێبێنی: نووسەران لەو بڕوایەدا بوون کە لە چەند نموونەدا، ناوەندگەرایی لەڕادەبەر، هۆکاری سەرەکی سەربەخۆییخوازی بووگەو لە چەند نموونەشدا، لامەرکەزی و کەم بوونی کۆنترۆڵی ناوەند، سەربەخۆییخوازانی هانداوە بۆ پێکهێنانی قەوارەی سەربەخۆ.
ئەندازەی داهاتوو:
مەبەست لە چەمکە ئەوەیە کە بڕێک لە وڵاتان، قەوارەیان ئەوەندە قەبەیە کە هێدی هێدی توانای خۆیان بۆ کۆنترۆڵی وڵات لە داهاتوودا لە دەست داوە، تووشی گەورە قەیرانی گشتگیر بووگن و چیدیکە بەرگەی ئایندەو گۆڕانکارییەکانی ناگرن.
مێژووی لکاندنی سیاسی،
دەستکاریکردنی سیستماتیکی دانیشتووان،
پابەندبوونێکی نوێ بە دیموکراسی دوای داڕمان،
دەربڕینی بەها تایبەتەکان دوای سەرکوتکردن،
ناڕوونییەکانی یاسای نێونەتەوەیی.
٭٭٭٭
ئاشکرایە کە بە پێی خوێندنەوەو لێکۆڵینەوەی ئەو دوو پسپۆرە، هۆکاری سەرەکی سەربەخۆییخوازی و سەربەخۆیی ئەو وڵاتانە، هەبوونی یەک یا چەن دانە لەم فاکتۆڕگەلە بووگەو مەرج نییە هەموو فاکتەرەکان لە یەک جوگرافیادا خۆیان پیشان دابێت.
بەڵام بە دڵنیاییەوە دەتوانین بڵێین لانیکەم هەموو ئەم هەلومەرجانە لە ناوچە جیاجیاکانی کوردستان بە تایبەت ڕۆژهەڵاتی نیشتمان دەبینرێن.
سەرچاوە:
Separatism, Democracy, and disintegration, Rowman & Litilfield, 1998