شاید یک چرنوبیل (ایرانی) تا فروپاشی
بیایید به برخی دلایل اصلی فروپاشی شوروی سابق بپردازیم:
عامل سیاسی
سیاست درهای باز، شبه بازار آزاد، تقویت جنبش های دمکراتیک، کنار گذاشتن دکترین برژنف، پایان نفوذ اتحاد شوروی بر اروپای شرقی (ریزش دیوار برلین)، برچیده شدن حصار مرزی مجارستان و اتریش، همبستگی لهستان، و آماده کاری کشورهای بالتیک برای استقلال، عامل سیاسی هستند.
عامل اقتصادی
اگرچه شوروی به ظاهر دومین اقتصاد قدرتمند جهان بود اما اقتصاد بازار سیاه، رکود اقتصادی، جبران دستمزدها با چاپ پول، مارپیچ تورمی، مدیریت فاسد، و کاهش بهای انرژی، زمینە را برای فروپاشی مهیا کرد.
عامل نظامی
هزینە های بزرگ نظامی فراتر از ظرفیت واقعی اقتصاد روسیه، بودجه نظامی شامل وزارتخانه های مختلف، رقابت نهادها برای جذب حداکثری بودجه و نادیده گرفتن روندهای کلی اقتصاد در برابر بودجه نظامی که گاه تا بیست درصد تولید ناخالص ملی را دربرمی گرفت عامل نظامی فروپاشی بود.
عامل افغانستان
هم هزینه های نظامی شوروی در “قبرستان امپراتوری ها”، هم شکست شوروی در جنگ، و هم الهامبخشی پیروزی افغانستان برای جمهوری ها و به ویژه جمهوری های حوزه بالتیک که خود را سرزمین اشغالی می دانستند افغانستان را به یکی از کلیدهای فروپاشی شوروی تبدیل کرد.
عامل اجتماعی
شواردنادزه یکبار به گورباچف گفته بود: همه چیز پوسیده است باید تغییر کند.
فساد فراگیر وجود داشت و مردم از این فساد عظیم منزجر بودند.
روح شوروی بیمار بود و این بیماری چنان وجود کشور را آلوده کرده بود که هیچ درمانی نمی توانست معجزه کند.
الکساندر یاکولف مشاور گورباچف، اینگونه گفت: مساله اصلی امروز فقط اقتصاد نیست این تنها جنبه مادی فرآیند است. اصل موضوع در نظام سیاسی و ارتباط آن با انسان است.
امکان یک قرارداد جدید میان مردم شوروی و حکومت از بین رفته بود.
عامل هسته ای
صرفنظر از ابر هزینه های تولید، انباشت و نگهداشت سلاح های هسته ای، این شاید انفجار چرنوبیل بود که آخرین میخ را بر تابوت شوروی سابق کوبید.
سال ها بعد گورباچف گفت: حتی بیشتر از راه اندازی پروسترویکا، چرنوبیل شاید علت واقعی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق بود.
****
اکنون سری به ایران بزنیم: شبه اصلاحات فضای دمکراتیک و سیاست درهای باز و اقتصاد نیمه آزاد در ایران شکست خورد. ایران هوشمندانه همه درها را بست تا مانع از تکرار تجربه شوروی شود اما یک پدیده جدید را نتوانست:
اینترنت و شبکه های اجتماعی و رسانه های ماهواره ای تقریبا همه آن نقش های منجر به نتایج پروسترویکا و گلاسنوست را تا هم اکنون بازی کرده اند.
عامل اقتصادی در ایران، بسیار نیرومندتر از تجربه شوروی، در حال فروپاشیدن این بنای کلنگی (به تعبیر کاتوزیان) است.
همه نشانه های فروپاشی اقتصادی را در ایران می شود دید، همه چیز اقتصاد در حال نابودی است و جالب تر آنکه هیچ راه حل کوتاه و میان مدتی هم برای چاره سر وجود ندارد. روشن است که به تعبیر کینز: در بلند مدت هم، همه مرده اند.
در نگاه به عامل نظامی، وضعیت در ایران، بسی وخیم تر است. عاملیت اصلی در این حوزه، هم در سیاست، رکن تعیین کننده است هم در اقتصاد، همه کاره است، هم منابع را کنترل می کند و هم در دیپلوماسی، نرم افزار و سخت افزار را همزمان به خدمت خود می آورد.
نکته مهمتر آنکه جاه طلبی های صدور انقلاب و هلال شیعه و نفوذ و سلطه بر خاورمیانه، دم ابر هزینه ساز ایران را از سر آن، بیشتر کرده است.
در عمل اجتماعی اما گویی شواردنادزه و یاکولف، این جملات را برای ایران گفته اند: همه چیز پوسیده است (اما تغییر ممکن نیست) و امکان قرارداد دوباره میان حاکمیت و مردم (ویژه تر ملت ها) از بین رفته است.
نیز در دلیل افغانستان برای فروپاشی شوروی، ایران هم لبنان داشته است هم سوریه هم عراق هم یمن و حتی ونزوئلا هم. روند معکوس شدن سیاست های خارجی ایران در منطقه، مدت زمانی است که آغازیدن گرفته است.
می ماند مساله هسته ای، هزینه های غول آسا، تحریم های کمر شکن و تلاش برای رسیدن به نقطه اوج هسته ای که تمام سامان ایران را بلعیده است. نیازی به اطاله کلام نیست.
اما یک مساله به عنوان نقطه پایانی:
آیا یک چرنوبیل ایرانی، همه عوامل را در ایستگاه آخر، به یکدیگر گره خواهد زد؟ چرنوبیلی که به دلیل استهلاک تجهیزات و مدیریت باشد یا از نوع دستکاری و تخریب و انفجار؟
اگر وضعیت به همین ترتیب باقی بماند، مردم در تلاش برای تغییر، کوچک تر از سیستم سرکوب باشند، جهان نتواند ایران یاغی هسته ای را کنترل و متوقف کند و عواملی که در مورد آن گفته شد همچنان با شدت، به تاثیرگذاری خود ادامه دهند یک “چرنوبیل ایرانی”، شاید پایان بازی این بنای کلنگی صد ساله و مخلوق ناقص الخلقه -ایران سیاسی- خواهد بود.
پ.ن: برای دلایل فروپاشی شوروی نگاه کنید به:
Michael Rey, why did the Soviet union collapsed, Britanica
بهزاد خوشحالی، تجزیه یا فروپاشی، هم تجزیه هم فروپاشی، ۲۰۱۱
شاید یک چرنوبیل (ایرانی) تا فروپاشی
December 26, 2021
4 Mins Read
398
Views