کوردی- فارسی
پەڕینەوە لە ڕابردوو، بنیاتنانی داهاتوو
یەکەم: نۆرم و پراکتیکەکانی پەیوەست بە دادپەروەری، قەرەبووکردنەوەو ئاشتەوایی، بە قووڵی، پارادایمی باڵادەستی دادپەروەری ئینتقالی مرۆڤی دەخەنە ژێر پرسیارەوە. ئەو مافانەی کە لە قبووڵکردنە مرۆڤ-سەنتەرییەکاندایە. ئەم ڕێبازە نەک هەر پرسیاری ئیپیستمۆلۆژی دەوروژێنێت، بەڵکو لە سەرووی هەمووشیانەوە، بانگهێشتی مرۆڤ دەکات بۆ شیکردنەوەی وەک “دژایەتییەکی ئۆنتۆلۆژی” کە ناتەبایییەکی یاسایی گەورە لە نێوان بەرگریکارانی مافی مرۆڤدا دروست دەکات.
دوو: میللەتی کورد بووەتە قوربانی پێشێلکاریی گەورەی مافەکانی مرۆڤ کە کاریگەری نەرێنی و ڕووخێنەریان لەسەر ژیان و خاکی ئەو داناوە. ئەو کاریگەرییانەی کە حەقیقەتیان داپۆشیوە، دادپەروەرییان خستۆتە ژێر پرسیارەوەو جێگەی مافی ڕەوای ئەو خەڵکەیان گرتووە کە پەیوەندییەکی دەستەجەمعی و فرەڕەهەندیان لەگەڵ یەکترو لەگەڵ خاکدا هەیە.
سێ: بۆ خەڵکی کوردستان دونیا نادووانەیە، هەموو شتێک یەک و گرێدراو و وابەستەیەی یەکترەو جوداییەک لە نێوان ماددی و کولتووری و مەعنەویدا نییە. ڕوانگەی هەژموونگەرانەی مافی مرۆڤ هێشتا لەم بابەتە تێنەگەیشتووە.
چوار: بۆ مرۆڤی کورد، ناوەندی بیرکردنەوەو هەست، ئەو عەقڵە نییە کە لە مێشکدا نیشتەجێیە- کە گریمانەیەکی سەرەکییە لە ئۆنتۆلۆژیای مۆدێرنی باڵادەستدا- بەڵکو لە دڵی مرۆڤدایە. مەعریفە و حیکمەت و بیرۆکەکانی مرۆڤی کورد لە ناخ و دڵی ئەو سەرچاوە دەگرن.
پێنج: خواستی کورد بۆ سەربەخۆیی بە شێوەیەکی سەلبی، وڵامێکە بۆ پێشێلکردنی کەرامەت و ناسنامەو قوربانیبوون، و ئازادبوون لە سنووردارکردنی سیستماتیک کە بەهۆی داگیرکارییەوە دروست بووە؛ و بە شێوازێکی ئەرێنی، بەرەو حەقیقەت و ماف و هاوسەنگی و باڵانسی کەسی و کەسایەتی و خاک.
مافی کورد لەسەر خاکی خۆی بە واتای هاوئاهەنگی شوناس و خاک و گارانتی پەیوەندییە دەستەجەمعی و فرەڕەهەندەکان و مافی پێکەوەژیانی هاوئاهەنگ لەگەڵ یەکترە بەبێ بوونی بێگانەو واتای ڕاستەقینەی دادپەروەریییە.
شەش: جگە لەوەش، بە پشتبەستن بە سیستەمی هەمەلایەنەی حەقیقەت، جیهان پێویستە پابەند بێت بە دادپەروەری قەرەبووکەرەوە، دادپەروەری ساڕێژکەر، قەرەبووکردنەوەی زیان، هەماهەنگسازی سەرزەوینی، و دووبارەنەکردنەوەی تاوانی داگیرکاری لەسەر بنەمای لۆژیک و عەقڵانیەت و مافەکانی نەتەوەی کورد دوای داننان بە مافی سەروەری.
حەوت: پێشێلکردنی بەردەوامی مافەکانی مرۆڤ بەهەموو شێوەکانییەوە، حوکمی داگیرکاری، و نکوولیکردنی مافی چارەنووسی کورد و مافی سەروەری لە شێوەی سەروەری بەسەر خۆی و خاکەکەیدا، نموونەیەکی ڕاستەقینەی “ئازاری گەورەی بە کۆمەڵ”ە و هەر ڕێککەوتنێک کە ئەم پرسە پشتگوێ بخات، برینی گەورەتر لەسەر ژیانی ئەم میللەتە دروست دەکات.
هەشت: ڕەگەزپەرستی دامەزراوەیی و کۆمەڵایەتی و هەڵاواردن بەرامبەر نەتەوەی کورد، کە بووەتە هۆی توندوتیژی سیستەماتیک و تا ئێستاش بەردەوامە، دەرئەنجامی بێبەشبوون لە خاوەندارێتی خودو خاکە لە لایەن کوردو دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی داگیرکردنی گرووپی دەسەڵات و پشتگوێخستنی لە لایەن سیاسەتی جیهانی بۆ ئەم داگیرکارییە و ئەنجامەکانییە.
نە: دادپەروەری ئینتقالی، دوای زامنکردنی حاکمییەت و سەروەری کورد بەسەر کوردستاندا، پێویستە بە شێوەیەک ڕێکبخرێت کە دان بە ڕاستییە مێژووییە کپکراو بێدەنگکراوەکاندا بنرێت و لە هەمان کاتدا، خەڵکی کوردستان لە خاکی خۆیاندا بەهێز بکەن. هەنگاوی یەکەمی ئەم پرسە، داماڵینی داگیرکاری ئەم خاکەو دووبارە جەختکردنەوە و پابەندبوونە بە یاسا نێودەوڵەتییەکان و مافەکانی مرۆڤ لەسەر فرەیی جیهان و لەسەر فرەیی گەلان و پرەنسیپی دادپەروەری.
دە: کورد ئەو مافەی هەیە تا ئەو کاتەی یاساکانی نێونەتەوەیی، مافی نەتەوەیی و سەروەری ئەو بە سەر خۆی و خاکەکەیدا نەسەلمێنن، هیچ یاسایەک بە فەرمی نەناسێت.
—-
عبور از گذشتە، ساختن آیندە
یک: هنجارها و شیوه های مربوط به عدالت، جبران خسارت و آشتی عمیقاً پارادایم مسلط عدالت انتقالی انسانی را زیر سوال می برد. حقوقی که در پذیرش های انسان محور نهفته است. این برخورد نه تنها پرسشهای معرفتشناختی را مطرح میکند بلکه بیش از همه، انسان را دعوت میکند تا آن را بهعنوان “تضاد هستیشناختی” تحلیل کند که ناهماهنگی حقوقی بزرگی را در میان مدافعان حقوق بشر ایجاد میکند.
دو: ملت کورد قربانی نقض فاحش حقوق بشر شده است که روند حیات و سرزمین او را تحت تأثیر منفی قرار داده است. تاثیراتی کە حقیقت را پردەپوش کردە است، عدالت را زیر سوال بردە است و مصلحت ها و منافع گوناگون را جایگزین حق مشروع مردمانی نمودە است کە رابطە جمعی و چند بعدی با سرزمین خود دارند.
سە: برای مردم کوردستان جهان غیر دوگانه است، همه چیز یکی است، به هم مرتبط و وابسته است و بین مادی، فرهنگی و معنوی جدایی نیست. دیدگاە هژمونیک حقوق بشر، هنوز این مسالە را درک نکردە است.
چهار: برای یک انسان کورد، مرکز فکر و احساس، ذهنی نیست که در مغز قرار دارد – یک پذیرش کلیدی در هستیشناسی مدرن غالب – بلکه در قلب انسانها قرار دارد. دانش، خرد و ایدە انسان کورد، از قلب او سرچشمە می گیرد.
پنج: استقلال خواهی کوردها بە صورت سلبی، پاسخ بە نقض حرمت و هویت و قربانی شدن و رهایی از محدودیت های سیستماتیک ناشی از اشغالگری است و بە صورت ایجابی به سوی حقیقت و حق و هماهنگی و تعادل شخصی و شحصیتی و سرزمینی.
حق کوردها بر سرزمین خود، بە معنای هماهنگی هویت و سرزمین و تضمین رابطە جمعی و چند بعدی و حق همزیستی هماهنگ با یکدیگر بدون حضور بیگانگان و عین عدالت است.
شش:علاوە بر آن، بر اساس سیستم جامع حقیقت، جهان متعهد بە عدالت جبرانی، عدالت ترمیمی، جبران خسارت، هماهنگ سازی سرزمینی، و عدم تکرار بر اساس منطق، عقلانیت و حقوق ملت کورد پس از بە رسمیت شناختن حق حاکمیت است.
هفت: نقض دائمی حقوق بشر در تمام اشکال آن، حاکمیت اشغالگر، و نادیدە گرفتن حق تعیین سرنوشت کوردها و حق سروری او در قالب حاکمیت بر خود و سرزمین خود، مصداق واقعی “رنج بزرگ جمعی” است و هر توافقی کە این مسالە را نادیدە بگیرد زخم های بزرگتری بر جان این ملت وارد می کند.
هشت: نژاد پرستی نهادی و اجتماعی و تبعیض علیە ملت کورد کە منجر بە خشونت سازمان یافتە شدە است و همچنان ادامە دارد ناشی از عدم تملک صاحبان این سرزمین بر قلمرو خود و نتیجە مستقیم اشغالگری گروە سلطە و بی اعتنایی سیاست جهانی بە این اشغالگری و نتایج آن است.
نە: عدالت انتقالی پس از تضمین حاکمیت و سروری کوردها بر کوردستان، باید به گونهای سازماندهی شود که واقعیتهای خاموششده تاریخی را بشناسند و در عین حال، مردم کوردستان را در قلمرو خود تقویت کنند. گام نخست این مسالە، اشغال زدایی از این سرزمین و تاکید و پایبندی مجدد حقوق بین الملل و حقوق بشر بر تکثر جهان و بر تکثر ملت ها و اصل عدالت است.
دە: کوردها این حق را دارند تا زمانی کە حقوق در همە اشکال آن، حق حاکمیت ملی و سروری کوردها را بر خود و بر سرزمین خود، بە رسمیت نشناسند این حقوق را بە رسمیت نشناسد.
ئەم وتارە بخوێنەوە:
Dealing with the Past, Building the Future together,
Decolonizing transitional justice from indigenous territories,
Belkis Izquierdo / Lieselotte Viaene Judge of the Special Jurisdiction for Peace, Colombia Marie Curie Research Fellow, Centre for Social Studies, Portugal
یادداشت
ژنان و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی؛ ئەزموونی هێندستان
