گزه، گزی، گز، گغنی
روایتی از همزیستی تاریخی مسالمت آمیز؟!
همه ی ما این واژه را می شناسیم و به عنوان یک کورد، دستکم یک بار در زندگی به کار برده ایم.
ریشه ی این واژه، “گزیت” است. در تعریف گزیت آمده است:
این واژه در پهلوی به معنای مالیات سرانه بوده است و حداقل تاریخ آن، به عصر ساسانیان بازمی گردد.
نیز آمده است:
گزیت (فارسی به انگلیسی): tribute
گزیت (لغت نامه دهخدا): گزیت . [ گ َ / گ ِ ی َ / گ َ ] (اِ) (معرب آن جزیه است ) از لغت های آرامی است که دیرگاهی است در زبان فارسی درآمده . (هرمزدنامه ص 14، فاب 1 ص 224) (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). زری باشد که حکام هر ساله از رعایا میگیرند و آن را خراج هم میگویند. (برهان ) (آنندراج ) (جهانگیری ). گزید :
گزیتش [گشتاسب ] بدادند شاهان هم …ادامه مطلب…
گزیت (فرهنگ عمید): باج و خراج؛ مالیاتی که مسلمانان از کفار و اهل ذمه می‌گرفتند؛ جزیه: گهش خاقان خراج چین فرستد / گهش قیصر گزیت دین فرستد (نظامی۲: ۱۰۸).
گزیت (فرهنگ فارسی هوشیار): (اسم) – 1 پولي که پادشاهان و حکام همه
ساله از ملوک زير دست و رعايا مي گرفتند.
****
گز مەکە، گزی مە، گغنی مەکە، گزەون
کوردها هنگام بازی و سرگرمی -به ویژه در بازی تخته نرد- از این واژه، فراوان استفاده می کنند و با به کاربردن آن، از هم بازی خود می خواهند که تقلب نکند، بر سر او کلاه نگذارد، منصفانه و بر اساس قواعد بازی کند و یا خود متعهد می شوند که گزی و گز و گزه و گغنی نکنند.
همجنانکه می دانیم واژگان و کاربرد آنها، دامنه ی گسترده ای در تاریخ دارند و هنگامی که وارد زندگی اجتماعی روزانه و محاوره و فرهنگ عمومی می شوند به معنای گستردگی تاثیر و نفوذ آنها بر جامعه بوده است.
کوردها پرداخت “گزیت” را به سلاطین و حکام چه -در پیش از اسلام و چه پس از آن-، ستمی می دانستند که از طرف حاکم و والی و شاه، بر آنها روا داشته می شد و چنان بر آنها سنگینی می کرده است که به تدریج، وارد فرهنگ عمومی شده و به عنوان ستم، بی عدالتی، بی قاعدگی و…شناخته می شود.
می توان از این واژه، به روابط میان کوردها با سلاطین و حکام اشاره ورزید که این رابط ه با توجه به بار معنایی واژه، به هیچ عنوان یک همزیستی از نوع مسالمت آمیز و نیز تاریخی نبوده و با کمی تدقیق بیشتر و وارد کردن دیگر پارامترها، یک رابطه ی فرادستی-فرودستانه بوده است. حال می خواهید این رابطه را رابطه ی استعمار-استعمارگر و یا رابطه ی اشغالگر-تحت سلطه بنامید.
آنچه هست این رابطه هرگز همزیستی مسالمت آمیز تاریخی نبوده است….
مطلب قبلی
