دیوار لە زەین ی ئاڵمانی و دیواری کورد

دیوار لە زەین ی ئاڵمانی و دیواری کورد؛ بەراوردێک
دیواری بێرلین، لە ماوەی سی ساڵدا، نەک هەر ئاڵمانی بەسەر دوو بەشدا دابەش کرد بەڵکوو جێپەنجەیەکی قووڵی لەسەر دەروونی بەکۆمەڵ و ناسنامەی خەڵک بەجێهێشت. هەرچەندە ئەم دیوارە لە نوامبری ساڵی ١٩٨٩دا ڕووخا، بەڵام زاراوەیەک لە ئەدەبیاتی دەروونناسی کۆمەڵایەتی ئاڵماندا بەناوبانگ بوو: “دیوار لە زەین”؛ چەمکێک کە نیشان دەدات سنوورە فیزیکیەکان دەتوانرێت وەک سنووری ڕەمزی، هێمایین، دەروونی ببێتەوە و تەنانەت دوای لابردنیشی لە مێشک و زەیندا بمێنێەوە.
کاریگەرییە دەروونییەکانی دیواری بێرلین:
جودابوونەوە و لێکدابڕانی خێزانی،
ماتەمینی تەواونەکراو،
خەم و پەژارەی درێژخایەن،
تێکچوونی چەشنی دڵەڕاوکێ،
ترس،
خەمۆکی،
نەخۆشینگەلی پۆست تڕۆما،
بەردەوامی نێوان نەوەکان،
هەڵاواردنی دەروونی،
چەندشوناسی،
ڕاستڕەوی،
لاوازبوونی تەندروستی دەروونی بەکۆمەڵ.
دوای یەکگرتنەوەی ئاڵمان، دەستەواژەی دیوار لە زەین بۆ ئاماژەکردن بەو سنوورە ڕەمزیانەی کە لە نێوان ڕۆژهەڵاتی وڵات و ڕۆژئاوای ئاڵماندا مابوونەوە، بەکارهێنرا. ئەم سنوورە دەروونیانە لە شێوەی چەشنە کڵیشە و پێشداوەری و جیاوازیی ناسنامەیی و ڕاستڕەوی دەرکەوتن و لەم ڕەهەندانەی خوارەوەدا پشکنینیان بۆ کرا:
ناسنامە: دروستکردنی ناسنامەی جیاواز لە ماوەی جیابوونەوەدا.
یادەوەری بەکۆمەڵ: بەردەوامبوونی یادەوەرییەکانی سەرکوتکردن و سنووردارکردن وەک بەشێک لە یادەوەری هاوبەش.
سنووردارکردنی ڕەمزی: چەشنە کڵیشە و پێشداوەرییەکان و ڕاستڕەوی کە هێشتایش کە هێشتایە ڕێگری لە یەکگرتنی تەواو دەکەن.
بەردەوامبوونی تڕۆما: کاریگەرییەکانی زیندانیکردن و دوورخستنەوە و بێبەشبوون کە تەنانەت دوای گۆڕانی بارودۆخی سیاسیش بەردەوامن.
بەراوردکردن لەگەڵ ئەزموونی کورد
چەمکی دیوارێک لە زەین، دەتوانێت چوارچێوەیەکی تیۆری بێت بۆ تێگەیشتن لە دۆخی کورد:
سنوورە فیزیکی و سیاسییەکان،
دیوارە ڕەمزی و فەرهەنگییەکان،
سەرکوتی سیاسی و تڕۆما،
سیاسەتی ئابووری دژە گەشەپێدان،
سیاسەتی پەروەردەیی ئینکاری ناسنامە،
فرە ناسنامەیی،
بۆشایی و قەڵشە ناوخۆییەکان،
دیواری زەینی ناوخۆیی،
سنوورە زەینیەکان،
هەڵاواردنی دەروونی،
بەردەوامیی نێوان نەوەکان.
پرسی دیواری زەینی لای کورد دەتوانێت زۆر قووڵتر و وێرانکەرتر بێت لەبەر ئەم هۆکارانە:

یەک: دابەشکردنی مێژوویی:
ڕێککەوتنی زەهاب و سایکس پیکۆ و لۆزان، سنووری دەستکرد و زۆرەملێیان دروستکرد،
ئەم سنوورانە نەتەوەیەکیان بەسەر چوار دەوڵەتدا دابەش دەکرد،
دوو:چوار دەوڵەتی داگیرکەر:
کورد کەوتە ژێر دەسەڵاتی تورکیا، ئێران، عێراق و سووریا،
هەر دەوڵەتێک سیاسەتی خۆی لە سەرکوتکردن و کۆنترۆڵکردن و تێکدانی ناسنامەی کورد جێبەجێ دەکرد،
سێ: سیاسەتەکانی ئاسیمیلەکردن:
سەپاندنی زمان و فەرهەنگی باڵادەستی داگیرکەر،
ئینکاری زمانی دایکی، گۆڕینی ناوەکان، گۆڕینی چوارچێوەی فەرهەنگی،
چوار: کۆچی زۆرەملێ و پاکتاوکردنی بەکۆمەڵ:
چۆڵکردنی گوندەکان، گۆڕینی پێکهاتەی دیمۆگرافی، دوورخستنەوە.
پەنج: سەرکوت و کوشتنی بەکۆمەڵ:
تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی، ژینۆساید و سەرکوتکردنی بەردەوامی کورد لە تورکیا، ئێران، عێراق و سووریا.
شەش: ئینکاری زمان و شوناس:
قەدەغەکردنی پەروەردە و خوێندن و ڕاگەیاندن بە زمانی کوردی،
نکۆڵیکردن لە بوونی نەتەوەی کورد لە دەستووری وڵاتاندا.
حەفت: سیاسەتە فەرهەنگییەکانی تواندنەوەی ناسنامە:
بەرەوپێشبردنی فەرهەنگی باڵادەست و سووکایەتیکردن بە فەرهەنگی کورد،
سڕینەوەی هێماکانی کورد و یادەوەری مێژوویی.
هەشت: بێبەشبوون لە ئابووری و گەشەنەسەندن:
کوردستان بە ئەنقەست بە بێ گەشەکردن هێڵدرایەوە،
هەژاری پێکهاتەیی یارمەتیدەر بوو لە بەردەوامبوونی دیواری زەینی.
نۆ: هەڵاواردنی سیستماتیک و پێشێلکردنی مافی مرۆڤ:
زیندانیکردن، ئەشکەنجەدان، لەسێدارەدان، سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییەکان،
دروستکردنی ترسی بەکۆمەڵ و گواستنەوەی تڕۆما لە نێوان نەوەکاندا.
بەڵام بۆچی دیواری زەینی کورد قووڵترە؟
ماوەی درێژتر: زیاتر لە چوار سەدە سنووردارکردن و بەردەوامی سیاسەتگەلی سەرکوت.
چەند دەوڵەتیبوون: بە پێچەوانەی ئاڵمان کە تەنها دووبەشی ئاڵمانی بوو، کورد لە ژێر دەسەڵاتی چوار دەوڵەتی جیاوازدایە.
تێکەڵەی سیاسەتەکان: لە ئینکاری شوناسەوە بۆ سەرکوتکردنی ئابووری و فەرهەنگی.
دووبارەبوونەوەی زەبر و زەنگ و تڕۆمای بەکۆمەڵ: شەڕ، ژینۆساید، کۆچی زۆرەملێ.
قەڵشە ناوخۆییەکان: بەرهەمهێنانی ناکۆکی ناوخۆیی و دیوار لە زەینی ناوخۆیی لەنێو خودی کورددا.
کۆتایی
دیوار لە زەینی ئاڵمانی تەنیا بەرهەمی سێ دەیە دابڕان بوو، لە کاتێکدا دیواری زەینی کورد دەرئەنجامی چوار سەدە چەوساندنەوەی پێکهاتەیی و دابەشبوونی سیاسی و فەرهەنگی و توندوتیژیی سیستماتیکە. ئەم دیوارە نەک تەنیا لە نێو کۆمەڵگای کوردیشدا بنیات نراوە بەم هۆکارگەلە کە باسی کرا، شکاندنی زۆر قورسترە و دیارە هەنووکەیش هۆکارێکی قورس و گرانە لە پەرتەوازەیی سیاسی و کۆمەڵایەتی کورد لە پێناو پرسێکی گشتگیری کوردستانی و نەتەوەیی.
بۆ زانیاری زۆرتر بڕوانە بۆ وتار و باسگەلی پەیوەندیدار بە:
Mauer im Kopf