کوردی-فارسی
لاسایی کردنەوە، دووفاقی ناسنامە و بە هیبریدیبوون؛ ڕۆبنسن کروزۆ و هەینی
ڕۆمانی “ڕۆبنسن کروزۆی” ساڵی ١٧١٩ی “دانیال دیفۆ”، دەقێکی دەوڵەمەندە بۆ تێگەیشتن لە میکانیزمەکانی کۆلۆنیالیزمی ئەوروپی و پەیوەندی نێوان کۆلۆنیالیزم و کۆلۆنیالیزەکراو (کە کروزۆ و هەینی نوێنەرایەتی دەکەن). دیفۆ کروزۆ وەک ڕواڵەتی تەواوی ئینگلیزییەک دەخاتە ڕوو: ماندوونەناس، خۆسەنتەر و ئامادە بۆ کۆلۆنیکردنی خەڵکی ڕەسەن.
کروزۆ کەسێکی ڕەسەن دەناسێت و ناوی دەنێت “هەینی”. بە ئینگلیزی فێری قسەکانی خودای دەکات و هێواش هێواش ئەو مرۆڤە ڕەسەنە پێست ڕەشە بە “شارستانی” دەکات. هەرچەندە ڕۆمانەکە هەر ئەگەرێک بۆ تێگەیشتن لە ئەزموونی هەینی لەناو دەبات بەڵام خوێنەر دەتوانێت پرسیار بکات کە پەیوەندی هەینی لەگەڵ کروزۆ چۆن کاریگەری لەسەر هەستی ناسنامەی ئەو هەیە. لە ڕۆمانەکەدا دەبینین هەینی تەنیا لاسایی کروزۆ و شارستانیەت دەکات، بەڵام ئەم لاساییکردنەوە چ کاریگەرییەکی لەسەر بابەت و دەروونێکی کۆلۆنیالیزەکراو هەیە؟و چۆن تەقلیدکردن و تێکەڵبوون، کاریگەری لەسەر نواندنەوەو مانای دەقی هەیە؟
زاراوەی تێکەڵاوبوون بووەتە یەکێک لە چەمکە باوەکان لە ڕەخنەی کولتووری پۆست کۆلۆنیالیزمدا. مەبەست لێی وەدەرنانی ئەو فۆرمە ڕەهاگەلە کە لە تیۆرییە جەوهەرگەراییەکاندا جێگیرکراون. ڕەخنەگری دیارو هاوچەرخ، “هۆمی بابا”، هەوڵی داوە ئەو دژایەتییانەی کە لە گوتاری کۆلۆنیالیزمدا هەن ئاشکرا بکات بۆ ئەوەی تیشک بخاتە سەر دووفاقیی کۆلۆنیالیزم لە پێوەندی لەگەڵ هەڵوێستی خۆی لە بەرامبەر ئەویدی کۆلۆنیالیزمدا. بوونی سادەی “ئەویتر”ی کۆلۆنیالیزەکراو لە پێکهاتەی دەقدا بەڵگەیەکی بەسە بۆ دووانەیی دەقی کۆلۆنیالیزم، دووانەییەکە کە ئیدیعای دەسەڵاتی ڕەها یان ڕەسەنایەتی بێ پرسیاری ناسەقامگیری دەکات.
هۆمی بابا هاوشانی “تۆم نایرن”، ڕەنگدانەوەی ئەو سەرلێشێواوی و بۆشاییانەیە کە پێداگربوون لە مێشکی نووسەرانی ئیمپریالیستی وەک “ڕایدەر هاگارد”، “ڕودیارد کیپلینگ” و “ئی ئێم فۆرستەر”دا دروستی دەکات. بەڵام لە کاتێکدا نایرن ڕیتۆریکی گەورەی کۆلۆنیالیزمیان بە ڕێژەیەکی دەرچووە لەگەڵ بارودۆخی ڕاستەقینەی ئابووری و سیاسی خراپبووی ئینگلتەرای کۆتایی سەردەمی ڤیکتۆریا بە گونجاو نازانێ، بابا ئەوەندە دەڕوات کە ئەم وەهمە ئیمپراتۆرییە دەبینێت کە درز لە دەقی ئینگلیزیدا دروست دەکات، درزێک کە نیشانەی مێژوویەکی نابەردەوامە. نامۆبوونی ئینگلیزییان، تێکچوونی نوێنەرایەتییە ڕەسەنەکانی لەلایەن هێزە بەرچاوەکانی نەژاد، ڕەگەز، توندوتیژی، جیاوازییە کولتوورییەکان و تەنانەت کەشوهەوا نیشان دەدات کە لە گوتاری کۆلۆنیالیزمدا وەک دەقی تێکەڵاو و پارچە پارچەکراو دەردەکەون ئەگەر ڕوانگەی ئینگلیزی وەک بەرهەمێکی تێکەڵاو خوێندنەوەی بۆ بکرێت.
شیکارییەکەی کە تا ڕادەیەکی زۆر لەسەر چەمکی لاکانیی تەقلیدکردن وەک خۆشاردنەوە دامەزراوەو لەسەر دووفاقی کۆلۆنیالیزمە. ئەو کۆلۆنیالیستەکە وەک مارێک لە چیمەندا دەبینێت، بە “زمانی چنگدار” قسە دەکات و نمایشێکی تەقلیدی دروست دەکات کە وەک یەکێک لە باشترینەکان سەرهەڵدەدات. بابا دەزانێت کە دەسەڵاتی کۆلۆنیالیزم بە وردی ستراتیژی زۆر ئاڵۆز بۆ کۆنترۆڵکردن و زاڵبوون دادەڕێژێت. بە واتایەکی تر، لە کاتێکدا کە ئاگاداری کاتیبوونی خۆیەتی، بە تامەزرۆییەوە ئامرازەکان بۆ دەستەبەرکردنی بەردەوامی ئابووری، سیاسی و کولتووری خۆی، لە ڕێگەی ئەم چەمکەوە دروست دەکات، وەک “مەکالی” لە کتێبی “خولەکی پەروەردەی هیندستان”(١٨٣٥)دا باسی کردووە: “لە… چینێک لە شرۆڤەکار لە نێوان ئێمە و ئەو ملیۆنەها کەسەی کە ئێمە حوکمیان دەکەین، چینێک لە خەڵکی هیندستان لە خوێن و ڕەنگدا، بەڵام لە سەلیقە و لە بۆچوون و لە ئەخلاق و لە عەقڵی ئینگلیزیدا، کە لە ڕێگەی چاکسازیی ئەو چینە خەڵکەوە دروستکرا.
فرانتز فانۆن بە دەستەواژەی “ماسکی پێستی ڕەش/سپی” یان بە ناونیشانی “پیاوە تەقلیدییەکان” لەلایەن “نایپۆل”ەوە نیشان دەدەن کە “هەینی” دەتوانێت یەکێک بێت لەو پیاوە تەقلیدیانە. بەڵام وەک پێشتر بینیمان، پرۆسەی تەقلیدی کۆلۆنیالیزم هەم بەرهەمی دووفاقی و هەم دووانەییە و هەم دروستی دەکات (و بەرهەمی دەهێنێتەوە).
بابا ڕوونی دەکاتەوە کە شرۆڤەکارە هیندییەکانی مەکالی و پیاوە تەقلیدییەکانی نایپۆل وەشانێکی ڕێگەپێدراوی ئەویتربوونن: “بەشێک لە ئۆبژەی ئیرۆنییەکی ئارەزووی کۆلۆنیالیزم، لە کۆتاییدا وەک سوژەی کۆلۆنیالیزمی نەگونجاو کۆتایی دێت…”.
ئەوەی لە کردەی دووبارەبوونەوەی لاساییکردنەوەدا دەمێنێتەوە، بە بڕوای بابا، شوێنپێیەکی ناپاک و دەستکردو دەستی دووە.
بابا خلیسکانی گوتاری سیاسی کۆلۆنیالیزم شی دەکاتەوەو ئاشکرای دەکات کە هەڵوێستەکانی ژانۆس بەرامبەر بە کۆلۆنیالیزەکراو دەبێتە هۆی بەرهەمهێنانی تەقلیدێک کە زیاتر لە شێوەی هەڕەشە و پچڕاندا خۆی دەردەخات نەک لێکچوون و چەسپاندن.
بابا دەڵێت کە تێکەڵبوو گێڕانەوەی دەسەڵاتی کۆلۆنیالیزم و کولتوورە باڵادەستەکان دەشێوێنێت. ئەو کۆمەڵە گشتگیرو وەدەرنانە کە لەلایەن کولتوری باڵادەستەوە گریمانە دەکرێت، بەهۆی چوونە ژوورەوەی بابەتەکانی پێشتر وەدەرنراو بۆ ناو گوتاری سەرەکی، ڕچەشکێن دەبێت.
کولتووری باڵادەست تووشیاری جیاوازی زمانەوانی و ڕەگەزی خەڵکی ڕەسەن بووە. بۆیە بە پێی لێکدانەوەی بابا، تێکەڵبوو دەتوانرێت وەک دژە گێڕانەوەیەک، ڕەخنەیەک لە شەریعەت و دوورخستنەوەی لە نەریتەکانی دیکە سەیر بکرێت. بە واتایەکی تر، لایەنگرانی تێکەڵاوی سەرەتا دەیانەوێت پێشنیار بکەن کە دووفاقی گوتاری کۆلۆنیالیزم وێنەیەکی ڕوونی نادڵنیاییەکەیەتی. دووەم: کۆچی “دڕندە”کانی دوێنێ لە فەزای دەوروبەری خۆیانەوە بۆ ماڵی “ئاغاکانیان” بنەمای ئەو نیعمەتەیە کە “درز” لە هەر ئەو پێکهاتانەدا دروست دەکات کە لەگەڵ “جیهانی سێیەم”ی ناوەنددا دەیپارێزن.
—
تقلید، دوسوگرایی هویتی و هیبریدی شدن؛ رابینسون کروزوئه و جمعه
رمان سال ١٧١٩ “دانیل دفو”، “رابینسون کروزوئه”، متنی غنی برای درک سازوکارهای استعمار اروپایی و رابطه بین استعمارگر و مستعمره‌شدگان (به نمایندگی کروزوئە و جمعه) است. دفو کروزوئه را به عنوان تجسم نهایی یک انگلیسی نشان می دهد: سخت کوش، خود محور و آماده استعمار بومیان.
کروزوئه با یک بومی روبرو می شود و نام او را جمعه می گذارد. انگلیسی، کلمات خدا را به او می آموزد و به آرامی بومی تیره پوست را “متمدن” می کند. اگرچه رمان هر گونه امکان درک تجربه جمعه را از بین می‌برد خواننده می‌تواند شگفت زدە شود که چگونه رابطه جمعه با کروزوئە بر حس هویت او تأثیر می‌گذارد. در رمان، ما جمعه را فقط در حال تقلید از کروزوئە و تمدن می بینیم اما این تقلید چه تأثیراتی بر یک موضوع و روان استعمار شده دارد؟ و تقلید و تلفیق چگونه بر بازنمایی و دلالت متنی تأثیر می گذارد؟
اصطلاح هیبریدی شدن، به یکی از مکررترین مفاهیم در نقد فرهنگی پسااستعماری تبدیل شده است. منظور این است که اشکال گوناگون خلوص را که در نظریه‌های ذات گرایانە گنجانده شده است کنار بگذارد. “هومی بابا” منتقد برجسته معاصر تلاش کرده است تناقضات ذاتی در گفتمان استعماری را افشا کند تا دوگانگی استعمارگر را در رابطه با موضعش نسبت به دیگری مستعمره شده برجسته کند. حضور ساده “دیگری” مستعمره شده در ساختار متنی، گواه کافی بر دوگانگی متن استعماری است، دوگانگی که ادعای اقتدار مطلق یا اصالت بی چون و چرای آن را بی‌ثبات می‌کند.
همراه با “تام نایرن”، هومی بابا به سردرگمی و توخالی بودنی که مقاومت در ذهن نویسندگان امپریالیستی مانند “رایدر هاگارد”، “رودیارد کیپلینگ” و “ای‌ام فورستر” ایجاد می‌کند می‌اندیشد و بدان اشارە می کند. اما در حالی که نایرن لفاظی بزرگ استعماری آنها را با وضعیت اقتصادی و سیاسی منحط واقعی انگلستان اواخر دوره ویکتوریا نامتناسب می‌داند بابا تا آنجا پیش می‌رود که این هذیان امپراتوری را در حال شکل‌گیری شکاف‌هایی در متن انگلیسی می‌بیند، شکاف‌هایی که نشانه‌های یک تاریخ ناپیوسته هستند. بیگانگی انگلیسی آنها نشان دهنده اختلال در بازنمایی های معتبر آن توسط نیروهای عجیب نژاد، جنسیت، خشونت، تفاوت های فرهنگی و حتی اقلیمی هستند که در گفتمان استعماری به عنوان متون آمیخته و دوپاره دو رگه ظاهر می شوند اگر نگاە انگلیسی به عنوان یک تولید ترکیبی خوانده شود
تحلیل او که عمدتاً مبتنی بر مفهوم لاکانی از تقلید به عنوان استتار است بر دوسوگرایی استعماری متمرکز است. او استعمارگر را مانند مار در چمن می بیند که به “زبان چنگال” صحبت می کند و نمایشی تقلیدی ایجاد می کند که به عنوان یکی از بهترین ها ظاهر می شود. بابا می‌داند که قدرت استعماری با دقت، استراتژی‌های بسیار پیچیده‌ای برای کنترل و تسلط ایجاد می‌کند. به عبارت دیگر، در حالی که از زودگذر بودن آن آگاه است نیز مشتاق است ابزارهایی را ایجاد کند که تداوم اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خود را تضمین کند، از طریق این مفهوم، به قول مکالی در “دقیقه آموزش هند” (١٨٣٥)، “از طبقه ای از مفسران بین ما و میلیون ها نفری که ما بر آنها حکومت می کنیم طبقه ای از افراد هندی در خون و رنگ، اما در ذائقه، در عقاید، در اخلاق و در عقل انگلیسی که از طریق اصلاح آن دسته از افراد مورد اشاره ایجاد شدە است.
فرانتس فانون با عبارت “ماسک های پوست سیاه/سفید” یا با عنوان “مردان تقلید” توسط “نایپل” نشان می دهند کە “جمعه” می تواند یکی از این مردان مقلد باشد. اما همانطور که قبلاً دیدیم روند تقلید استعماری هم محصول دوسوگرایی و هم دوگانگی است و هم آن را ایجاد (و بازتولید) می‌کند.
بابا توضیح می‌دهد که مفسران هندی “مکالی” و مردان مقلد “نایپل” نسخه‌های مجاز دیگری بودن هستند: “اشیای بخشی از کنایه‌ای از میل استعماری، در نهایت به عنوان سوژه‌های استعماری نامناسب ظاهر می‌شوند…”.
آنچه در عمل تکراری تقلید باقی می ماند به گفته بابا، ردپای ناپاک، مصنوع، و دست دوم است.
بابا لغزش‌های گفتمان سیاسی استعماری را تحلیل و آشکار می‌کند که نگرش‌های ژانوسی نسبت به مستعمره‌شدگان منجر به تولید تقلیدی می‌شود که خود را بیشتر در قالب یک تهدید و گسست نشان می‌دهد تا یک شباهت و تثبیت.
بابا استدلال می‌کند که دو رگه، روایت‌های قدرت استعماری و فرهنگ‌های مسلط را زیر و رو می‌کند. مجموعه‌ای از شمول‌ها و طردهایی که فرهنگ مسلط بر آنها فرض می‌شود، با ورود سوژه‌هایی که قبلاً حذف شده‌اند به گفتمان جریان اصلی، ساختارشکنی می‌کنند.
فرهنگ مسلط به تفاوت های زبانی و نژادی خود بومی آلوده است. بنابراین، دورگه را می‌توان به تعبیر بابا، به‌عنوان یک ضد روایت، نقدی بر شریعت و کنار گذاشتن آن از سایر روایات مشاهده کرد. به عبارت دیگر، طرفداران دورگه ابتدا می‌خواهند پیشنهاد کنند که دوگانگی گفتمان استعماری، تصویر آشکاری از عدم قطعیت آن است. و دوم اینکه مهاجرت “وحشی‌های” دیروز از فضاهای پیرامونی‌شان به خانه‌های “اربابان”شان، زیربنای نعمتی است که با “جهان سوم” مرکز، “شکاف‌هایی” در همان ساختارهایی ایجاد می‌کند که آن را حفظ می‌کنند.
بۆ خوێندنەوەی زۆرتر:
Bakhtin, M.M.. The Dialogic Imagination. Austin: University of Texas Press, 1981.
Belnap, Jeffrey Grant. The Post-colonial State and the “Hybrid” Intellectual. California: U.M.I., 1993.
Bhabha, Homi. Location of Culture. London: Routledge, 1995.
Brathwaite, Edward Kamau. “Creolization in Africa.” Ashcroft, et al. The Postcolonial Studies Reader. London: Routledge, 1995. 202- 205.
Chambers, Iain & Lidia Curti, eds. The Post-Colonial Question. London: Routledge, 1996. 9-11; 49-50; 134-5; 250-51.
Hobsbawm, Eric and Terence Ranger. The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press, 1983.
Hogan, Patrick Colm. “The Gender of Tradition: Ideologies of Character in Post-Colonization Anglophone Literature.” Order and Partialities: Theory, Pedagogy and the “Postcolonial.” Ed. Kostas Myrsiades and Jerry McGuire. Albany: SUNY Press, 1995. 87-110.
James, C. L. R. Beyond a Boundary. London: Hutchinson, c1963.
Mongia, Padmini, ed. Contemporary Postcolonial Theory. London: Arnold, 1996. 127-8; 284-91; 329-31.
Nandy, Ashis. The Intimate Enemy: Loss and Recovery of Self Under Colonialism. Delhi: Oxford University Press, 1983.
Ranger, T. O. Dance and Society in Eastern Africa, 1890-1970: the Beni ngoma. London: Heinemann, 1975.
Taussig, Michael. Mimesis and Alterity: A
Particular History of the Senses. New York: Routledge, 1993.
Young, Robert J.C.. Colonial Desire: Hybridity in Theory, Culture and Race. London: Routledge, 1995.
تایتڵ و نووسەر:
Mimicry, Ambivalance and Hibridity,
Abdennebi Ben Beya, c. 1998.
Last edited: October 2017
درباره جنگ روانی و عملیات روانی
کت و شلوار هوشمند ایرانی پوشیدەاند
