کوردی- فارسی
ستراتیژییەکی پێشنیاری بۆ گفتوگۆ لەگەڵ توخمەکانی داکیرگەر
کاتێک باسی مافی چارەی خۆنووسینی نەتەوەی کورد و مافی ئازادی نەتەوەی کورد و مافی سەربەخۆیی نەتەوەی کورد دەکەیت، ئەلفوبێی بنەماکانی مافی مرۆڤ دووبارە بکەرەوە. دواجار:
ناکەویتە تەڵەی هەڵە و مەغڵەتە،
بە بەهاکانی خۆت، وەفادار، دەمێنیتەوە.
ڕاستی دۆزی بۆ ئیدیعای مافی مرۆڤ و دیموکراسی بەرانبەرەکەت دەکەیت،
زاڵ دەبیت بە سەر هەستەکانی خۆت و هەستەکانی بەرانبەرەکەت،
قسەی زیادە وەلا دەنیت، گرژییەکان کەم دەکەیتەوە و کۆنتڕۆڵی دەکەیت، هاوڕابوونەکان زیاد دەکەیت، بەها دروست دەکەیت،
دەچیتە ناو یاری خاڵە بەهێزەکانەوە،
حوکمەکان و داوەرییەکان لە ڕیتۆریکی سیاسییەوە دەهێنیتە ئاراستە و قاپ و چوارچێوەی یاسایی.
نموونەیەکی پێشنیاری:
بنەماکانی مافی مرۆڤ
یەک: مافی مرۆڤ گشتگیرە و حاشا هەڵنەگرە. هەموو مرۆڤەکان لە هەموو شوێنێکی جیهان ئەو مافانەیان هەیە. گشتگیربوونی مافەکانی مرۆڤ لە مادەی یەکەمی جاڕنامەی جیهانی مافەکانی مرۆڤدا هاتووە: “هەموو مرۆڤەکان لەدایک دەبن بە ئازادی و یەکسان لە کەرامەت و مافەکاندا”.
دوو: مافی مرۆڤ دابەش ناکرێت. مافی مرۆڤ، چ پەیوەندیدار بێت بە پرسە مەدەنی، فەرهەنگی، ئابووری، سیاسی یان کۆمەڵایەتی، ناوەکییە لە کەرامەتی هەموو مرۆڤێکدا. بۆیە هەموو مافەکانی مرۆڤ پێگەیەکی یەکسانیان هەیە و ناتوانرێت لە ڕیزبەندییەکی پلەبەندیدا دابنرێن. نکۆلیکردن لە مافێک، هەمیشە ڕێگری دەکات لە بەهرەمەندبوون لە مافەکانی تر. بۆیە ناتوانرێت سازش لەسەر مافی هەموو کەسێک بۆ خاوەنی ئاستێکی شایستە لە ژیاندا بکرێت لەسەر حیسابی مافەکانی تر، وەک مافی چارەی خۆنووسین یان مافی ئازادی یان مافی تەندروستی یان مافی خوێندن.
سێ: مافی مرۆڤ وابەستەی یەکتر و پەیوەندیدارن پێکەوە. هەریەکەیان بە تێرکردنی پێداویستییە گەشەسەندن و جەستەیی و دەروونی و ڕۆحییەکانی، بەشداری دەکەن لە بەدیهێنانی کەرامەتی ئینسانیدا. زۆرجار بەدیهێنانی مافێک بە تەواوی یان بەشێکی پەیوەستە بە بەدیهێنانی مافێکی دیکەوە. بۆ نموونە، بەدیهێنانی مافی تەندروستی ڕەنگە لە هەندێک بارودۆخدا پەیوەست بێت بە بەدیهێنانی مافی گەشەپێدان، پەروەردە یان زانیاری.
چوار: هەموو مرۆڤەکان وەک مرۆڤ یەکسانن و لەسەر بنەمای کەرامەتی سروشتی هەر مرۆڤێک دامەزراون. بۆیە نابێت جیاکاری و هەڵاواردن لە کەس بکرێت لەسەر بنەمای نەژاد، ڕەنگ، نەتەوە، ڕەگەز، تەمەن، زمان، ئاراستەی سێکسی، ئایین، سیاسی یان بۆچوون و ڕوانگەی دیکە، بنەچەی نەتەوەیی، کۆمەڵایەتی یان جوگرافیایی، کەمئەندامی، سەرمایە و دارایی، شوێنی لەدایک بوون یان پێگەی دیکە.
پەنج: هەموو مرۆڤەکان مافی بەشداریکردن و دەستڕاگەیشتن بە زانیارییان هەیە سەبارەت بە پرۆسەکانی بڕیاردان کە کاریگەرییان لەسەر ژیان و خۆشبژیویان هەیە. ڕووکردگەلی پێوەندیدار بە مافەکان، پێویستیان بە ڕێژەی بەشدارییەکی بەرزی کۆمەڵگاکان، کۆمەڵگەی مەدەنی، کەمینەکان، ژنان، جەوانان، گەلانی خۆجێیی و گرووپە ناسراوەکانی دیکە هەیە.
شەش: حکوومەتەکان و ئەرک هەڵگرانی تر بەرپرسیارن لە ڕچاوکردنی مافەکانی مرۆڤ. لەم ڕووەوە پێویستە پابەندی ئەو یاسا و ستانداردە یاساییانە بن کە لە بەڵگەنامە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤدا هاتووە. ئەگەر ئەمە نەکرێت، زیانلێکەوتوان مافی ئەوەیان هەیە کە بەپێی یاسا و ڕێکارەکانی دیاریکراو لە یاساکەدا، داوای قەرەبووی گونجاو لە دادگای شایستە یان ناوبژیوانێکی دیکە بکەن.
حەوتەم: مافی چارەی خۆنووسین ئاماژەیە بۆ مافی یاسایی مرۆڤ بۆ بڕیاردان لەسەر چارەنووسی خۆی لە نەزمی نێودەوڵەتیدا. چارەی خۆنووسین پرەنسیپێکی بنەڕەتی یاسای نێودەوڵەتییە کە لە یاسای نەریتیی نێودەوڵەتییەوە سەرچاوەی گرتووە، بەڵام وەک بنەمایەکی گشتیی یاساش دانپێدانراوە و لە کۆمەڵێک پەیماننامەی نێودەوڵەتیدا ئاماژەی پێکراوە. مافی چارەی خۆنووسین لە میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان و پەیماننامەی نێودەوڵەتی مافە مەدەنی و سیاسییەکان وەک مافی “هەموو گەلان” پارێزراوە.
هەشت: مافی چارەی خۆنووسین، هاوشێوەی مافی حاکمییەت، حوکمێکی ئیجباری یاسای نێودەوڵەتییە، یەکلاکردنەوەی کۆتایی ئەرکەکەی لە دوای ئیرادەی گەلان بۆ سەربەخۆیی، لە ئەستۆی دامەزراوە یاساییە نێودەوڵەتییەکانە.
نۆ: مافی سەربەخۆیی و مافی ئازادی بۆ هەموو گەلان و بۆ “هەموو مرۆڤەکان” دانپێدانراوە.
یک استراتژی پیشنهادی در گفتگو با عناصر گروە سلطە
هنگامی کە دربارە حق تعیین سرنوشت ملت کورد، حق آزادی ملت کورد و حق استقلال ملت کورد صحبت می کنید الفبای اصول حقوق بشر را تکرار کنید. در این صورت:
بە دام مغلطە نخواهید افتاد،
بە ارزش های خود وفادار می مانید،
ادعای حقوق بشر و دمکراسی طرف گفتگو را راستی آزمایی می کنید،
بر احساسات خود و احساسات طرف مقابل مسلط می شوید،
سخنان اضافە را حذف می کنید، تنش ها را کاهش می دهید و کنترل می کنید، موافقت ها را افزایش می دهید، ارزش ایجاد می کنید،
وارد بازی نقطە قوت ها می شوید،
قضاوت ها را از لفاظی های سیاسی، بە چارچوب حقوقی می آورید.
یک نمونە پیشنهادی
اصول حقوق بشر
یک: حقوق بشر، جهانی و غیرقابل انکار است. همه مردم در همه جای دنیا از آنها برخوردارند. جهان شمول بودن حقوق بشر در عبارت ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است: “همه افراد بشر آزاد به دنیا می آیند و از نظر حیثیت و حقوق با هم برابرند”.
دو: حقوق بشر غیرقابل تقسیم است. حقوق بشر خواه مربوط به مسائل مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی یا اجتماعی باشد ذاتی شأن و منزلت هر انسانی است. در نتیجه، همه حقوق بشر، دارای جایگاه برابر هستند و نمیتوان آنها را در یک نظم سلسله مراتبی قرار داد. انکار یک حق همواره مانع بهره مندی از سایر حقوق می شود. بنابراین، حق هر کس برای داشتن استانداردهای مناسب زندگی، نمی تواند به قیمت سایر حقوق، مانند حق بر تعیین سرنوشت یا حق بر آزادی یا حق بر سلامت یا حق آموزش، به خطر بیفتد.
سە: حقوق بشر به یکدیگر وابسته و مرتبط هستند. هر یک از طریق ارضای نیازهای رشدی، جسمی، روانی و روحی او، در تحقق کرامت انسانی او سهیم هستند. تحقق یک حق اغلب به طور کامل یا جزئی به تحقق حق دیگری بستگی دارد. به عنوان مثال، تحقق حق بر سلامت ممکن است در شرایط خاصی به تحقق حق توسعه، آموزش یا اطلاعات بستگی داشته باشد.
چهار: همه افراد به عنوان انسان و بر اساس کرامت ذاتی هر انسان، برابر هستند. بنابراین هیچ کس نباید بر اساس نژاد، رنگ، قومیت، جنسیت، سن، زبان، گرایش جنسی، مذهب، عقاید سیاسی یا سایر عقاید، منشاء ملی، اجتماعی یا جغرافیایی، معلولیت، دارایی، تولد یا سایر موقعیتها مورد تبعیض قرار گیرد.
پنج: همه افراد حق مشارکت و دسترسی به اطلاعات مربوط به فرآیندهای تصمیم گیری را دارند که بر زندگی و رفاه آنها تأثیر می گذارد. رویکردهای مبتنی بر حقوق مستلزم میزان بالایی از مشارکت جوامع، جامعه مدنی، اقلیت ها، زنان، جوانان، مردم بومی و سایر گروه های شناسایی شده است.
شش: دولت ها و سایر متولیان وظیفه، در قبال رعایت حقوق بشر پاسخگو هستند. در این راستا، آنها باید موازین و استانداردهای قانونی مندرج در اسناد بین المللی حقوق بشر را رعایت کنند. در صورت عدم انجام این کار، صاحبان حقوق متضرر حق دارند طبق قوانین و رویههای مقرر در قانون، برای جبران خسارت مناسب نزد دادگاه صالح یا داور دیگر اقدام کنند.
هفت: تعیین سرنوشت بیانگر حق قانونی مردم برای تصمیم گیری در مورد سرنوشت خود در نظم بین المللی است. تعیین سرنوشت یک اصل اساسی حقوق بین الملل است که از حقوق بین الملل عرفی ناشی می شود ، اما به عنوان یک اصل کلی حقوق نیز به رسمیت شناخته شده و در تعدادی از معاهدات بین المللی ذکر شده است. حق تعیین سرنوشت در منشور ملل متحد و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی به عنوان حق “همه مردم” حمایت شده است.
هشت: حق تعیین سرنوشت مانند حق حاکمیت، یک قاعدە آمرە حقوق بین الملل است و تعیین تکلیف نهایی آن پس از ارادە ملت ها برای استقلال، بر عهدە نهادهای حقوقی بین المللی است.
نە: حق استقلال و حق آزادی، برای همە ملت ها و برای “همە مردم” بە رسمیت شناختە شدە است.
بابەتەکانی تر
سەبارەت بەعەقڵی کۆ لە ناسیوناڵیسم
