کوردی- فارسی
سیاسەتی متمانە؛ ئەڵقەی ونبووی هاودەنگیی حیزب و لایەنە کوردستانییەکان
دەروازە: هەمیشە باس لە نەبوونی تەبایی نێوان لایەنە کوردستانییەکان یان لاوازی ئەو هاوپشتییانە بە هۆکاری جۆراوجۆر دەکرێت. زۆرێک لەو بۆچوونانە دەتوانن ڕاست و شایانی ڕەچاوکردن بن، بەڵام تا ئێستا پرسی سیاسەتی متمانە بە شێوەیەکی شیکارانە، لێکۆڵینەوەی بۆ نەکراوەو ئەگەر باسیش کرابێت بەزۆری لە پەراوێزدا بووە، یان زۆرجار زمانی تانەو تەشەر، ئەوەندە بەهێز بووە لەو بارەیەوە، ڕێگە نەدراوە بە وردی باسی بکرێت. لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەم باسێک لە سەر پرسی سیاسەتی متمانەدا بکەم و لە کۆتاییدا، بێژم کە ئەوە نەبوونی سیاسەتی متمانەیە کە لە سەرووی هەموو هۆکارەکانی دیکەوە، ڕێگری لە هاودەنگیی نێوان لایەنە کوردییەکان دەکات.
**** .
سیاسەتی متمانە بە پابەندبوونی یەکسان بە سەربەخۆیی تاک و هاودەنگی بەکۆمەڵ لە ڕێکخراوەکاندا ناسراوەو ئەو چەسپەیە کە گروپەکان بەیەکەوە دەبەستێتەوە. لە کارکردە سیاسییەکەیدا وەک ئامانجێکی ناسینەوە بۆ ئەو کەسانە دەبینرێت کە ئاواتەخوازن بەدیلێک بۆ دۆخی ئێستا هەبێت. ئەم ناسینەوەیە لەسەر بنەمای دروستکردنی سنوورێکی دژبەیەک لە نێوان ڕێکخراوەو کەسە دەرەکییەکەیدا دامەزراوەو وەک ڕێگەیەک بۆ دروستکردنی ئەڵتەرناتیڤێک بە دابینکردنی فەزای سەربەخۆیی تاک دەرک دەکرێت.
لە کارکردێکی دیکەدا متمانە وەک میکانیزمێک کاردەکات کە ئاشتەوایی نێوان بەرژەوەندییە ئاشت نەکراوەکان و ناسنامەکان مومکین دەکات. متمانە ئەم ئەرکە بە ڕاگرتنی ماوەی نێوان هەنووکەو داهاتوو بە ئەنجام دەگەیەنێت و لە ئەنجامدا ساتێکی یەکلاکەرەوە دروست دەکات کە لێکدانەوە کێبڕکێکارەکان توانای پێکەوەژیانیان بۆ دەخولقێت. لێرەدا متمانە وەک ڕێگەیەک بۆ پاراستنی بەدیلەکان لە ڕێگەی پەروەردەکردنی هاودەنگی لە نێوان تاک و گروپە جیاوازەکاندا دەرک پێدەکرێت. کۆی ئەم دوو کارکردەیە کە ڕێگە بە گرووپ و ڕێکخراوەکان دەدات جیاواز بن لە یەکتر بەڵام بیر لە هاودەنگی بکەنەوە.
بڕێک پەرەپێدراوتر، تیۆری متمانە وەک میکانیزمێک لە نێوان تاک و گرووپ و ڕێکخراوەکاندا بەکاردەهێنرێت بۆ کەمکردنەوەی ئەو ئاڵۆزییەی کە بەهۆی نەزانینی داهاتووەوە دروست دەبێت. لەسەر بنەمای ئەمە متمانە ڕێگە بە گرووپ و ڕێکخراوەکان دەدات لە بەرامبەر ئەم نادڵنییاییە کاتییە مامەڵە بکەن چونکە بۆ ماوەیەکی کاتی مەودای نێوان ئێستاو داهاتوو هەڵدەپەسێرێت و لە ئەنجامدا ئەم ئەگەرە بۆ متمانەکەر درووست دەبێت وەک ئەوەی هەڵسووکەوت بکات کە داهاتوو بێئەملاولاو دڵنیایەخشە. لێرەدا متمانە وەک ئامرازێک بەکاردێت بۆ پشتگوێخستنی هەموو ئەو شتە نەرێنیانەی کە ڕەنگە لە غیابی کەسێک، گرووپێک، یان ڕێکخراوێکدا ڕوو بدەن و بۆشایی نێوان ئێستاو داهاتوو بە شێوەیەکی کاریگەر هەڵدەپەسێردرێت.
هه روەها به ڕێکخستنی پانتایی نوێ و کردنەوەی ڕێگه بۆ لێکدانەوه، متمانه سەرکەوتوو دەبێت له ئاشتکردنەوەی ڕێکخراوه نائاشتبووەکان و درووستکردنی هاوپشتی له نێوانیاندا بە مەرجی سەرخۆ و سەربەخۆبوونی هەریەکیان.
لە پێناسەیەکی تردا متمانە دەستکەوتێکی چالاکانە و پرۆسەیەکی بەردەوامە کە بۆ گرووپ و ڕێکخراوەکان زۆر گرینگە چونکە پێویستی بە جۆرێک لە پێشبینیکردنی ڕەفتاری هەیە کە ڕێگە بە گرووپ و ڕێکخراوەکان بدات لە غیاب و نەبوونی چاوەدێری و کۆنترۆڵی ڕاستەوخۆی یەکتردا، پشت بە یەکتر ببەستن.
هەروەها باوەڕێکی گشتی هەیە کە مرۆڤ و گرووپ و ڕێکخراوەگەلێک متمانەیان بە یەکتر هەیە کە جیهانبینی و بیروباوەڕو بەها هاوبەشەکان بەیەکەوە دەیانبەستێتەوە. هەرچەندە ئەم باوەڕە تا ڕادەیەکی زۆر ڕاستە بەڵام ڕوانگەیەکی تر هەیە کە دەڵێت جیهان زۆر ئاڵۆزترە لە هەر جیهانبینییەکی تایبەت، کە کەس و گرووپ و ڕێکخراوێکی دیاریکراو بتوانێت لە گشتییەتی تێبگات، بۆیە مرۆڤ دەبێت متمانە بکات بەجۆرێک کە ئاڵۆزییەکان کەم ببنەوە، تاکوو هەستی لێڵ و تاریک و ڕوون پەیدا نەبێت. بەبێ متمانە، هەر شتێک و هەموو شتێک لە هەموو کاتێکدا و لە هەموو شوێنێکدا مومکینە، ئەمەش فەرمانێکی ئیفلیجکەرە و هۆکارە بۆ چەقبەستوویی و وەستانی تاک و گرووپ و ڕێکخراوە.
هەروەها متمانە ئامادەیی بۆ کردەوەیەکی مەترسیدار نیشان دەدات چونکە متمانەدار ئەرکدار دەکات تەنها یەک بژاردە لە نێوان بژاردە ڕاستەقینەکانی بەردەستدا هەڵبژێرێت، بۆ ئەوەی بتوانرێت پرسێکی بڕیارنەدراو بڕیاری لەسەر بدرێت.
متمانە ڕێگە بە تاک و گرووپ و ڕێکخراوەکان دەدات کە داهاتوو بە شێوەیەک دابڕێژن کە لەگەڵ چاوەڕوانییەکانی ئێستادا بگونجێت.
سەبارەت بە متمانە، دەتوانرێت ئاماژە بەوە بکرێت کە لە نێوان گرووپ و ڕێکخراوەکاندا، توانای سنووردارکردنی لێکدانەوە کێبڕکێکارەکانی ناسنامە و ئامانجی هەیەو ئەو تواناییە پێشکەش دەکات گرووپ و ڕێکخراوە هەرچەندە جیاوازن بەڵام پارچە پارچە نابن، سەربەخۆیی خۆیان دەپارێزن و ڕێژەی پەیوەندییەکانیان فراوانتر دەبێت.
بابەتێکی دیکە کە پێویستە ئاماژەی پێبکرێت ئەوەیە کە لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە متمانە دەتوانێت پەیوەندییەکی سۆزداری دروست بکات و ببێتە هۆی ڕێزگرتنی یەکتر. لەم نێوەندەدا بێمتمانەیی دەتوانێت هەم فاکتەری ڕەتکردنەوە بێت و هەم هەوێنی دوورکەوتنەوەو ڕق و نەفرەت.
حیزبەکانی کوردستان، قەیرانی بێمتمانەیی، نەبوونی سیاسەتی متمانە
ئەفلاتون پێی وابوو کە بناغەی حکومەتی ئایدیاڵ متمانەیە و تەنها کاتێک متمانە هەبێت مرۆڤ دەتوانێت بەدوای خێری گشتیدا بگەڕێت. لاوتسێ متمانەی بە هۆکارێکی گرنگ لە حکومەتدا دەزانی. لە جیهانبینی مایاکاندا متمانە بەهایەکی بنەڕەتی بووە بۆ گەیشتن بە خۆشبژێوی هاوبەش و بە گشتی لە نێو بیرمەنداندا متمانە وەک بەهایەک دەناسرێتەوە کە فەزیلەتی کارەکتەری و شێوازێکی باشی ژیان بەرەوپێش دەبات.
متمانە بەردی بناغەی هاوئاهەنگی کۆمەڵایەتی و سیاسییەو نزیکەی هەموو ڕۆشنبیران پێیان وابووە کە یەکێکە لە لایەنە گرنگەکانی “سەرمایەی کۆمەڵایەتی”.
چاوخشاندنێک بە حیزبەکانی کوردستان ئەوەمان بۆ دەردەخات کە سەرەڕای کەمووکۆڕییەکانی دیکە لە پێکنەهێنانی تەبایییەکی سەقامگیر یان شل و شەوێڵ، بێمتمانەیی بە یەکترو بە واتایەکی تر نەبوونی سیاسەتی متمانە، یەکێکە لە گەورەترین و کاریگەرترین هۆکارەکانی ئەو شکستانەی پەیوەستن بە پێکهاتنەوە لە هاوپەیمانییەک بەرەو هاودەنگی و کۆدەنگی و کۆهەنگاوی. ڕەنگە لە یەکەم نیگادا بگوترێ کە بەشێک لەو بێمتمانەییە ئاساییە، بەهۆی سروشتی سیاسیی لایەنەکان و پاشخانی ڕووبەڕووبوونەوەی ئایدیۆلۆژی و پێکدادانی فیزیکی و لیهەڵماڵینی زارەکی، بەڵام بەردەوامیی ئەم دۆخە، بەتایبەتی لە ساتەوەختە گرانەکانی بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد، بووەتە هۆی ناکارامەیی، بووەتە هۆی بێ توانایی چارەسەرکردنی کێشەکان، بووەتە هۆی پشێوییەکی گشتی، بووەتە هۆی گرتنەبەری سیاسەتی لاواز، بووەتە هۆی ترس و درۆ و توندوتیژی لە یەکتر و لەگەڵ یەکتر، بووەتە هۆی درووستبوونی دووانەیی لە گرینگترین بارودۆخەکان و هەستیارترین ساتەکان و جەماوەری بەرەو هەستی نەرێنی و سواوی و بێمەیلی ڕێنوێن کردووە. ئەم مەسەلەیە دەتوانێ بگاتە ئەو ئاستەی کە پارتەکانی کوردستان لە حوکمی گشتی جودا بکاتەوەو ببێتە هۆی قەیرانێکی فرەڕەهەندی بێمتمانەیی کۆمەڵگای کوردستان.
هاوپشتی گشتی هێزێکی پابەندکەر و پێویستی بە پابەندبوونێکی بەکۆمەڵ و ناسنامەیەکی گشتگیر هەیە و ڕەنگە بتوانرێت بانگەشەی ئەوە بکرێت کە بەردی بناغەی یەکەمی بریتییە لە گرتنەبەری “سیاسەتی متمانە”؛ لە نێوان حیزبەکانی کوردستان لەگەڵ یەکترو لە نێوان پێکەوەی حیزبەکان و گەل….
—-
سیاست اعتماد؛ حلقە گمشدە همبستگی احزاب کوردستانی
دروازە: هموارە در مورد عدم همبستگی احزاب کوردستانی یا سست بودن این همبستگی ها، بە دلایل گوناگونی اشارە شدە است. بسیاری از این دیدگاه ها می تواند درست و قابل تامل باشد اما مسالە سیاست اعتماد، تاکنون مورد بررسی تحلیلی قرار نگرفتە و اگر هم دربارە آن صحبتی شدە است معمولا یا در حاشیە بودە است و یا اغلب زبان کنایە و طعنە در مورد آن، چنان نیرومند بودە کە اجازە ندادە است بە تفصیل، بە آن پرداختە شود. در این نوشتار تلاش خواهم کرد بە مسالە سیاست اعتماد بپردازم و در نهایت، بگویم فقدان سیاست اعتماد است کە پیش و بیش از هر عامل دیگری، مانع همبستگی میان احزاب کوردستانی است.
٭٭٭٭
سیاست اعتماد با تعهد برابر بە استقلال فردی و همبستگی جمعی در سازمان ها شناختە می شود و چسپی است کە گروە ها را کنار هم نگە می دارد. در کارکرد سیاسی، بە عنوان یک هدف شناسایی برای افرادی است کە آرزوی جایگزینی برای وضعیت فعلی را دارند. این شناسایی، مبتنی بر ایجاد مرز متضاد بین سازمان و خارج سازندە آن است و بە عنوان راهی برای ایجاد جایگزین با فراهم کردن فضایی برای استقلال فردی درک می شود.
در کارکرد دیگر اعتماد بە عنوان مکانیسمی عمل می کند کە آشتی بین منافع و هویت های غیر قابل سازش را ممکن می سازد. اعتماد این کارکرد را با تعلیق فاصلە زمانی میان حال و آیندە انجام می دهد و در نتیجە یک لحظە غیر قابل تصمیم گیری ایجاد می کند کە در آن تفسیرهای رقیب، امکان همزیستی داشتە باشند. در اینجا اعتماد راهی برای حفظ جایگزین ها از طریق پرورش همبستگی بین افراد و گروەهای مختلف، درک می شود. مجموع این دو کارکرد است کە اجازە می دهد گروەها و سازمان ها با هم متفاوت باشند اما بە همبستگی با هم فکر کنند.
اندکی بسط یافتەتر، از نظریە اعتماد، بە عنوان یک مکانیسم بین افراد و گروەها و سازمان برای کاهش پیچیدگی ناشی از ندانستن آیندە استفادە می شود. بر این اساس، اعتماد بە گروەها و سازمان ها اجازە می دهد تا در رویارویی با این عدم قطعیت زمانی، عمل کنند زیرا بە طور لحظەای، فاصلە بین حال و آیندە را بە تعلیق درمی آورد و در نتیجە این امکان را برای اعتماد کنندە بە وجود می آورد بە گونەای رفتار کند کە گویی آیندە قطعی است. در اینجا از اعتماد بە عنوان ابزاری برای نادیدە گرفتن همە چیزهای منفی کە ممکن است در غیاب فرد، گروە، یا سازمان اتفاق بیفتد استفادە می شود و شکاف بین زمان حال و آیندە بە طور موثر معلق می شود.
اعتماد همچنین با سازمان دادن فضای جدید و هم باز کردن راە تفسیر، موفق می شود سازمان های غیر قابل سازش را با هم آشتی دهد و در عین استقلال و خودمختاری هر یک، میان آنها همبستگی ایجاد کند.
در یک تعریف دیگر، اعتماد یک دستاورد فعال و یک فرایند پیوستە است کە برای گروەها و سازمان حیاتی است زیرا مستلزم نوعی پیش بینی پذیری رفتاری است کە بە گروەها و سازمان ها اجازە می دهد در غیاب کنترل مستقیم، بە یکدیگر تکیە کنند.
همچنین باور عمومی آن است کە افراد، گروەها و سازمان هایی بە یکدیگر اعتماد می کنند کە جهان بینی، باورها و ارزش های مشترکی، آنها را بە هم گرە می زند. این باور اگرچە تا اندازە بسیاری درست است اما نگاە دیگری وجود دارد کە می گوید جهان بسیار پیجیدەتر از آن است کە هر جهان بینی خاص و بە دنبال آن فرد و گروە و سازمانی خاص، بتواند کلیت آن را درک کند از این رو، باید اعتماد کرد تا از پیچیدگی ها کاست، تا طعمە حس مبهم نشد. بدون اعتماد، همە چیز و همە چیز، در همە زمان ها و در همە مکان ها ممکن است کە این، یک دستور فلج است و فرد و گروە و سازمان را بە رکود می برد.
اعتماد همچنین نشان دهندە آمادگی برای یک اقدام پر خطر است چون اعتماد کنندە را ملزم می کند بین گزینەهای واقعی موجود، تنها یک گزینە را انتخاب کند و اصطلاحا یک موضوع غیر قابل تصمیم گیری، قابل تصمیم گیری شود.
اعتماد بە فرد و گروە و سازمان اجازە می دهد تا آیندە را بە گونەای کە انتظارات فعلی را مطابقت دهد هرس کند.
دربارە اعتماد می توان بە این نکتە اشارە کرد کە در میان گروەها و سازمان ها، توان آن را دارد کە تفاسیر رقابتی از هویت و هدف را محدود کند و آنها را قادر سازد در عین اینکە متفاوت هستند اما دچار چندپارگی نخواهند شد، استقلال خود را حفظ خواهند کرد و ضریب همبستگی آنها افزایش خواهد یافت.
موضوع دیگری کە باید بدان اشارە نمود آن است کە پژوهش ها نشان دادەاند اعتماد، می تواند یک رابطە عاطفی ایجاد کند و بە احترام متقابل نیز منجر شود. این در حالی است کە بی اعتمادی، هم می تواند عامل طرد و هم عامل نفرت نیز باشد.
احزاب کوردستانی، بحران بی اعتمادی، فقدان سیاست اعتماد
افلاطون بر این باور بود کە پایە حکومت ایدەآل، اعتماد است و تنها هنگامی کە اعتماد وجود دارد می توان بە دنبال خیر عمومی بود. لائوتسە، اعتماد را عامل حیاتی حکومت می دانست. در جهان بینی مایاها، اعتماد یک ارزش اساسی برای دستیابی بە رفاە مشترک بود و در میان اندیشمندان، اعتماد، بە عنوان ارزشی شناختە شدە است کە فضیلت شخصیت و راە خوب زندگی را ترویج می کند.
اعتماد، سنگ بنای هماهنگی اجتماعی و سیاسی است و تقریبا تمامی بزرگان اندیشە بر این باور بودەاند کە یکی از مهمترین های سرمایە اجتماعی است.
نگاهی بە احزاب کوردستانی نشان می دهد کە علیرغم دیگر کاستی ها در عدم شکل گیری یک همبستگی پایدار یا سست بنیان، بی اعتمادی بە یکدیگر و بە عبارتی دیگر فقدان سیاست اعتماد، یکی از بزرگترین و موثر ترین دلایل در سرشکست های پیوند دار با تشکیل ائتلاف، جبهە و همبستگی است. شاید در نگاە اول بتوان گفت بخشی از این بی اعتمادی، بە دلیل ماهیت سیاسی احزاب و پیشینە رویارویی های ایدئولوژیک و برخوردهای فیزیکی و کلامی، طبیعی است اما تداوم این وضعیت بە ویژە در لحظەهای حیاتی جنبش ملی کورد، منجر بە ناکارامدی شدە است، توانایی حل مشکلات را دچار اختلال عمومی کردە است، منجر بە اتخاذ سیاست های ضعیف شدە است، بە ترس و دروغ و خشونت از یکدیگر و با یکدیگر انجامیدە است، در بحرانی ترین شرایط، دوگانگی ایجاد کردە است و مردم را بە سوی احساسات منفی، فرسودگی و بی علاقگی هدایت کردە است. این مسالە تا جایی می تواند پیش برود کە احزاب کوردستانی را از حوزە عمومی نیز جدا کند و منجر بە بحران تمام عیار بی اعتمادی جامعە کوردستان شود.
همبستگی عمومی یک نیروی الزام آور و مستلزم تعهد جمعی و یک هویت فراگیر است و شاید بتوان ادعا کرد نخستین سنگ بنای آن، اتخاذ یک “سیاست اعتماد” است؛ میان احزاب کوردستانی با یکدیگر و میان احزاب و مردم….
سەرچاوەکان/ منابع:
– The Politics of Trust: How trust reconciles autonomy and solidarity in alternative organizations, Emil Husted, Sage Journal, 2022
– Trust and Public Solidarity During the Post-Truth Era: Why Are They Worth Fighting For (Again)?, Kevin Zapata Celestino, democracyandsociety, 2022
دوگانه اندیشی و دستکاری حقیقت در تمامیت خواهی
زندگی هم خدمتگزار مرگ است
