کوردی- فارسی
سێکۆلاریسمی ئەرێنی، نموونەیەکی پێشنیاری بۆ کوردستان
سێکۆلاریسم بریتییە لە جیاکردنەوەی کاروباری ئایینی لە کاروباری سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی لە دەوڵەتێکدا، ئەم پرەنسیپە ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ئایین و حکوومەت، هیچ پەیوەندییەکیان پێکەوە نییە، عەلمانییەت گەرەنتی سەرەکییە بۆ ئەوەی بڕیارە سیاسییەکانی حکوومەتێک لەژێر کاریگەری دامەزراوە ئاینییەکاندا نەبن. هەروەها ئەم پرەنسیپە دڵنیایی دەدات لەوەی هیچ ئایینێک بە باڵاتر هەژمار نەکرێت و پێگەیەکی یەکسان بە هەموو ئایینەکان دەدات.
هەر وڵاتێک، فۆڕمی تایبەتی خۆی لە عەلمانییەت بە شێوەیەکی جیاواز جێبەجێ دەکات. بەکورتی سێکۆلاریسم، دوو لایەنی هەیە:
ئەرێنی و نەرێنی
پێناسەی سێکۆلاریسم لە هیندستان چییە؟و جیاوازی چییە لەگەڵ عەلمانییەت لە وڵاتانی دیکە؟
پێناسەی هیندی بۆ سێکۆلاریسم
“ئێمە بەجدی بڕیارمان داوە هیندستان بکەینە حاکمییەتێکی خاوەن سەروەری و گارانتی بکەین بۆ هەموو هاووڵاتیان و شارۆمەندان….ئازادی بیرکردنەوە و ئازادی دەربڕینی باوەڕو ئازادی ئیمان و عیبادەت ……. ئەم یاسایە پەسەند بکەین و بەکاریبهێنین و وەک دیارییەک، پێشکەش بە خۆمانی بکەین.”
ئەمانە یەکەم وشەکانی دەستووری هیندستانن. پێشەکییەک کە کاردانەوەی دەستوورەکەمانەو هیندستان بە وڵاتێکی سێکۆلار دەناسێنێت، حکوومەتێک کە ڕێز لە هەموو ئایینەکان دەگرێت و ئازادی ئایینی بە هیندستان دەبەخشێت. هێند لایەنی ئەرێنی سێکۆلاریسمی قبووڵ کردووە واتە حکومەت نە پشتگیری لە ئایین دەکات و نە دژایەتی دەکات. کاتێک باس لە ئایین دەکرێت بێلایەنە.
لە هیندستان هەموو ئایینێک بە یەکسانی مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت و هەموو تاکێک، ئازادی دەربڕینی بیروڕای خۆی یان پێشخستنی ئایینی خۆی هەیە.
دادگای باڵای گوجەرات، سێکۆلاریسمی هیندستانی بەم شێوەیە ڕوون کردەوە: “سێکۆلاریسم نە دژی خودایەو نە لە بەڕژەوەندی خودایە، ئایین لە حکوومەت جودا دەکات و گەرەنتی ئەوە ئەدات کە هیچ کەسێک لەسەر بنەمای ئایین جیاکاری نەکرێت. بۆیە هیندستان ئەو فۆرمەی عەلمانییەت جێبەجێ دەکات کە تیایدا هێڵە ئایینی و سیاسییەکان یەکتر نابڕن، حکومەت پشتگیری هیچ ئایینێک ناکات، بەڵکو ڕێز لە هەموو ئایینێک دەگرێت.
ئەم هەموارکردنەوە، لە ساڵی ١٩٧٦ هاتە ئاراوە کە سێ وشەی نوێی بۆ پێشەکییەکە زیاد کرد، یەک وشە لەم وشانە “عەلمانییەت”ە.
ئەم هەنگاوە گرینگە لە دەستووردا ئەو ڕاستییەی مسۆگەر کرد کە لە هیندستان ئایینێکی دەوڵەتی بوونی نییەو هەموو ئایینێک لە هیندستان یەکسانە.
مادەی ١٤ – ئەم مادەیە باس لەوە دەکات کە هەموو “کەسێک دەبێت بەهرەمەند بێت لە یەکسانی لەبەردەم یاسا و پاراستنی یەکسان” لە “یاساکان لە هیندستان”. ئەمە ئەو بنەما ئایدیاڵەیە کە گەرەنتی سێکۆلاریسم دەکات کە نابێت کەس بە شێوەیەکی نایەکسان مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت.بەم پێیە هەموو ئایینێک لە هیندستان لەبەردەم یاسادا یەکسانە. لە مادەی دووهەمی دەستووری هیندستاندا هاتووە کە هەموو هاووڵاتییەک مافی ئازادی ئایینی هەیە.
ئازادی ئایین – لە خاڵی بیست و پەنج بۆ بیست وهەشتی دەستووری هیندستان هاتووە کە هەموو هاووڵاتییەک مافی ئازادی ئایینی هەیە. ئەم خالگەلە پیشاندەری نوێنەرایەتی کەسایەتی هیندستانی سێکۆلار دەکات.
لە ماددەی (25)دا ئازادی ویژدان و مافی ئازادی ڕادەربڕین و بڵاوکردنەوەی ئایین هاتووە، لە بنەڕەتدا ئەم خاڵە ئازادی بە هەموو هاوڵاتییەک دەدات کە بەو شێوەیەی کە حەزی لێیە خودای خۆی بپەرستێت.
لە مادەی ٢٦ی دەستووردا هاتووە:
هەموو گرووپێکی ئایینی، مافی دامەزراندن و پاراستنی دامەزراوەی ئایینی و بەڕێوەبردنی کاروباری ئایینی خۆی هەیە، هەروەها خاوەنی موڵکی مەنقووڵ و غەیرە مەنقووڵی خۆیە.
ئەم مادەیە گەرەنتی ئازادی ئابووری و ئیداریی گرووپە ئایینییەکان دەکات لە هیندستان.
لە مادەی ٢٧دا هاتووە کە کەس ناتوانرێت ناچار بکرێت ماڵیات بدات بۆ بانگەشە یان پاراستنی هیچ ئایینێک. ئەم بابەتە ئاماژە بە عەلمانییەت دەکات چونکە دڵنیایی دەدات لەوەی ئەو پارەیەی لە ڕێگەی باجەوە لەلایەن حکومەتەوە کۆدەکرێتەوە بۆ بەرەوپێشبردنی هیچ ئایینێک خەرج ناکرێت.
لە ماددەی ١٥ی ئەم مادەیەدا هاتووە کە نابێت هیچ کەسێک لەسەر بنەمای ئایین جیاکاری بکرێت، هیچ سنووردارکردن و مەرجێک بۆ هیچ کەسێک لەسەر بنەمای ئایین جێبەجێ ناکرێت.
مادەی ١٦ – ئەم مادەیە گەرەنتی ئەوە دەکات کە دەرفەتی یەکسان بۆ هەموو هاووڵاتییەک بەبێ گوێدانە ئاراستەی ئایینی یان مەعنەوی لە کارە گشتیەکاندا دابین دەکرێت.
بنەماکانی ڕێنمایی سیاسەتی حکومەت: لەم بەشەدا، بڕگەگەلێک هەن کە گەرەنتی هاوئاهەنگی ئایینی و گیانی برایەتی دەکەن، کاتێک یاسادانەر هەر یاسایەک دەردەکات، ئەو بنەمایانە بە شێوەیەکی بەرفراوان ئاماژەیان پێدەکرێت، بۆیە ئەم بنەمایانە لە یاساکاندا جێگیرکراون و لە یاساکانی گشتی وڵات، ڕەنگدانەوەیان هەیە.
عەلمانییەتى هیندستان بەرامبەر بە سێکۆلاریسمی ڕۆژئاوا، عەلمانیەتى ئەرێنى لەبری عەلمانیەتى نەرێنى
هیندستان پەیڕەوى لە چەمکى ئەرێنى عەلمانییەتى دەکات، لەکاتێکدا ڕۆژئاوا چەمکى نەرێنى پەیڕەو دەکات. لە ڕۆژئاوادا دەوڵەت و ئایین بەتەواوی جودان و هیچ دەستوەردانێکیان لە ئەرکەکانی ئەویتردا نییە، بەڵام لە هیندستان دەوڵەت بە تەواوی بێ ئاگا نییە لە هیچ ئایینێک، بێلایەن دەمێنێتەوە بەڵام ئەگەر پێویست بکات دەستێوەردان لە ئایین دەکات.
لە ڕۆژئاوا یەک ڕێسای یەکسان بۆ هەموو ناوچەکان بەکاردێت. لە هیندستان یاسایەک هەیە کە بۆ هەمووان وەک یەکە بەڵام یاسای کەسی هەیە بۆ ئایینەکان.
لە ڕۆژئاوا دیوارێک هەیە کە هەرێم و دەوڵەت جیادەکاتەوە، بەڵام لە هیندستان هەردوو دەوڵەت و ئایین دەتوانن لە ڕێگەی یاساییەوە کارلێک لەگەڵ یەکتر بکەن.
لە وڵاتانی ڕۆژئاوا حکوومەت هیچ هاوکاری و هاریکارییەکی ئابووری بۆ ئایینەکان نادات بەڵام لە هیندستان حکوومەت هاوکاری کەمینەکان و گرووپە ئاینییەکان دەکات بۆ باشترکردنیان. وڵاتانی ڕۆژئاوا دەستێوەردان لە کاروباری ئایینی ناکەن تا یاسا نەشکێنن بەڵام لە هیندستان حکومەت دەتوانێت دەستێوەردان لە کاروباری ئایینی بکات بۆ ئەوەی ڕێگری لە هەر خراپەکارییەکیان بکات. بۆ نموونە هیندستان سێ تەڵاقە، ساتی، قوربانیکردنی ئاژەڵ و هتدی لە ئایینەکاندا لابردووە.
بە نموونەی کۆمەڵەی خۆر (منظومە شمسی) دەتوانین لە سێکۆلاریسمی هیندستان تێبگەین. وەک هەموو هەسارەیەک کە لە کۆمەڵەی خۆردا شوێنی تایبەتی خۆی هەیەو دەستێوەردان لە خۆر یان هەسارەکانی تردا ناکات بە هەمان شێوە هەموو ئایینەکان بە شێوەیەکی هاوبەش لە هەسارەکەی خۆیاندا بوونیان هەیە بەبێ هیچ دەستێوەردانێکی حکوومەت. سێکۆلاریسم، پێکهاتەی بنەڕەتی دەستووری هیندستانە کە ناتوانرێت بگۆڕدرێت یان لاببرێت. ئەم پرەنسیپە ئاماژەیە بۆ ئەو بەها ئەخلاقی و کۆمەڵایەتییە بنەڕەتییەی کە هاوڵاتی وەک هیندییەکان هەیانە، هیچ ئایینێک لە هیندستاندا نییە کە لەوانی دیکە باڵاتر بێت، بەڵام وەک هەر مافێک، ئەم پرەنسیپە سنووردارکردنیشی هەیە. دەتوانیت بە ئازادی دەستت لە عاسماندا هەڵبڕیت بەڵام بۆت نییە ئازاری لوتی کەس بدەیت. هەموو ئایینێک مافی ئەوەی هەیە ئازادی خۆی بەکاربهێنێت بە مەرجێک دەستێوەردان لە ئازادی هیچ ئایینێکی تر نەکات.
هیندستان بە وڵاتی حەفتاو دوو نەتەوە و وڵاتی حەوسەد ئایین ناسراوەو هەنووکەش، بە بەکارهێنانی سێکۆلاریسمی ئەرێنی، پڕ حەشیمەتترین و بەرینترین دیموکراسییە لە جیهانداو بە پێچەوانەی ئێران و تورکیا، زۆر سەرکەوتوانە چارەسەری کێشەی نەتەوەو ئایینی کردووە. نە عەلمانیەتى ڕۆژئاوا کێشەى کوردستان چارەسەر دەکات، نە گرنگیدانى تایبەت بە ئایینێک یان ئایینەکان.
سێکۆلاریسمی ئەرێنى دەتوانێت ڕێکارێکى گونجاو بێت بۆ کوردستان.
بە پەیڕەوکردنی دەستووری هیندستان، یەکەم وشەی دەستووری کوردستان دەتوانێ ئەم ڕستانە بێت:
ئێمەی خەڵکی کوردستان، کە بەجدی بڕیارمان داوە کوردستان بکەینە دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری وگەرەنتی هەموو هاووڵاتیانی بکەین بە ئازادی بیرکردنەوە، ئازادی بەیان، ئازادی بیروڕا، ئازادی ئیمان و ئازادی عیبادەت، ئەم دەستوورەمان دانا، پەسەندمان کردو پێشکەشمان کرد بە خۆمان.
سکولاریسم مثبت، یک نمونە پیشنهادی برای کوردستان
سکولاریسم جدا کردن امور دینی از امور سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در یک دولت است. این اصل بیانگر این است که دین و دولت هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند.
به عبارت ساده، سکولاریسم اصلی است که تضمین می کند تصمیمات سیاسی یک دولت تحت تأثیر نهادهای مذهبی قرار نگیرد. این اصل همچنین تضمین می کند که هیچ دینی برتر تلقی نمی شود و به همه ادیان وضعیت مساوی داده می شود.
هر کشوری شکل خاص خود از سکولاریسم را به شیوه ای متفاوت اعمال می کند. به طور خلاصه، سکولاریسم دو وجه دارد: یکی مثبت و دیگری منفی.
سکولاریسم در هند چیست؟ و چه تفاوتی با سکولاریسم در کشورهای دیگر دارد؟
تعریف هندی سکولاریسم
“ما مردم هند که به طور جدی تصمیم گرفته‌ایم هند را به یک حاکمیت تبدیل کنیم و برای همه شهروندانش تضمین کنیم… آزادی اندیشه، بیان، عقیده، ایمان و عبادت ……این قانون اساسی را تصویب کرده، وضع کرده و به خودمان هدیه کنیم . ”
اینها اولین کلمات قانون اساسی هند است. مقدمه ای که آینه قانون اساسی ما نامیده می شود هند را یک کشور سکولار اعلام می کند، دولتی که به همه ادیان احترام می گذارد و به آنها آزادی مذهبی می دهد. هند جنبه مثبت سکولاریسم را پذیرفته است یعنی دولت نه از دین حمایت می کند و نه با دین مخالفت می کند. وقتی پای دین به میان می آید بی طرف می ماند.
در هند با هر دینی به طور مساوی رفتار می شود و به هر فردی آزادی عمل، اظهار نظر یا تبلیغ دین خودش داده می شود.
دادگاه عالی گجرات، سکولاریسم هند را چنین توضیح داد: “سکولاریسم نه ضد خداست، نه طرفدار خدا، دین را از امور دولتی حذف می کند و تضمین می کند که هیچ کس بر اساس دین مورد تبعیض قرار نگیرد.»
بنابراین، هند آن شکل از سکولاریسم را اعمال می کند که در آن خطوط مذهبی و سیاسی از یکدیگر عبور نمی کنند. دولت از هیچ دینی حمایت نمی کند بلکه به هر دینی احترام می گذارد.”
از نظر فنی کلمه “سکولاریسم” در قانون اساسی با اصلاحیه 42 در سال 1976 درج شد .
این اصلاحیه در سال 1976 ارائه شد که سه کلمه جدید به مقدمه اضافه کرد. یکی از این کلمات “سکولاریسم” بود. این گام اهمیت قانون اساسی این واقعیت را تضمین کرد که هیچ دین دولتی در هند وجود ندارد و هر دین در هند برابر است.
ماده 14 – این ماده تصریح می کند که “هر فرد باید از برابری در برابر قانون و حمایت یکسان از قوانین” در هند برخوردار باشد. این اصل ایده آلی است که سکولاریسم را تضمین می کند زیرا مقرر می کند که با هیچ کس نباید نابرابر رفتار شود. طبق این ماده، هر دینی در هند در مقابل قانون، برابر است.
آزادی مذهب – ماده 25-28 قانون اساسی هند مقرر می‌دارد که هر شهروندی حق آزادی مذهب را دارد. این مادەها، شخصیت سکولار هند را نشان می دهد.
ماده 25 “آزادی وجدان” و “حق آزادی عمل، اظهار و تبلیغ دین” را بیان می کند. اساساً، این ماده به هر شهروند آزادی می دهد تا خدای خود را به شیوه ای که دوست دارد پرستش کند.
در اصل 26 قانون اساسی آمده است: هر گروه دینی حق تأسیس و نگهداری مؤسسات مذهبی، اداره امور دینی خودش و داشتن اموال منقول و غیرمنقول را دارد. این ماده، آزادی اقتصادی و اداری گروه های مذهبی در هند را تضمین می کند.
ماده 27 مقرر می دارد که هیچ کس را نمی توان مجبور به پرداخت مالیات برای ترویج یا حفظ هیچ دینی کرد. این مقاله به سکولاریسم اشاره می کند زیرا تضمین می کند که پول جمع آوری شده از طریق مالیات توسط دولت، برای ترویج هیچ دینی خرج نمی شود.
ماده 28 مقرر می دارد که اگر هر مؤسسه آموزشی با بودجه دولتی اداره شود هیچ گونه فعالیت مذهبی در آن مؤسسه انجام نمی شود. این ماده تأثیر دین بر فعالیت های آموزشی را منع می کند.
ماده 15 – این ماده مقرر می دارد که هیچ کس نباید بر اساس دین مورد تبعیض قرار گیرد. هیچ محدودیت یا شرطی برای هیچ فردی بر اساس دین اعمال نمی شود.
ماده 16 – این ماده تضمین می کند که برای هر شهروندی صرف نظر از جهت گیری مذهبی یا معنوی، فرصت های برابر در مشاغل عمومی فراهم می شود.
اصول دستورالعمل سیاست دولتی: در این بخش مقرراتی وجود دارد که هماهنگی مذهبی و روحیه برادری را تضمین می کند. هنگامی که قانونگذار هر قانونی را وضع می کند به این اصول به طور گسترده اشاره می شود. بنابراین این اصول در قوانین کشور منعکس می شود.
سکولاریسم هند در برابر سکولاریسم غربی، سکولاریسم مثبت بە جای سکولاریسم منفی
هند از مفهوم مثبت سکولاریسم پیروی می کند، در حالی که غرب از مفهوم منفی پیروی می کند.
در غرب ، دولت و دین کاملاً از هم جدا هستند و هیچ دخالتی در کارکرد دیگری ندارند. با این حال، در هند ، دولت نسبت به دین کاملاً ناآگاه نیست، برای هر دینی بی طرف می ماند و در صورت لزوم مداخله می کند.
در غرب، یک قانون یکسان واحد برای همه مناطق استفاده می شود. در هند قانونی هست که برای همه یکسان است اما قوانین شخصی برای ادیان وجود دارد.
در غرب، دیواری وجود دارد که منطقه و ایالت را از هم جدا می کند اما در هند، دولت و مذهب هر دو می توانند از راه های قانونی با یکدیگر تعامل داشته باشند.
در کشورهای غربی، دولت هیچ کمک یا کمک اقتصادی به مذاهب ارائه نمی کند اما در هند، دولت به اقلیت ها و گروه های مذهبی برای بهبود آنها کمک می کند.
کشورهای غربی در امور دینی دخالت نمی کنند، مگر اینکه قانون را زیر پا بگذارند اما در هند، دولت می تواند در امور مذهبی دخالت کند تا آنها را از انجام هر بدی باز دارد. به عنوان مثال، هند طلاق سه گانه، ساتی، قربانی کردن حیوانات و غیره را از ادیان حذف کرده است.
سکولاریسم هند را می توان با مثالی از منظومه شمسی درک کرد . مانند هر سیاره ای در منظومه شمسی جایگاه مخصوص به خود را دارد و با خورشید یا سایر سیارەها تداخلی ندارند، به همین ترتیب، همه ادیان به طور متقابل در سیارە خود بدون هیچ دخالت دولتی وجود دارند. سکولاریسم ساختار اساسی قانون اساسی هند است که قابل تغییر یا حذف نیست. این اصل به ارزش اخلاقی و اجتماعی اساسی اشاره دارد که شهروندان به عنوان هندی دارند. هیچ دینی در هند وجود ندارد که نسبت به دیگران برتری داشته باشد اما مانند هر حقی، این اصل نیز دارای محدودیت هایی است. شما می توانید آزادانه دست خود را در هوا تکان دهید تا زمانی که به بینی کسی آسیب نرسانید. هر دینی حق دارد از آزادی خود استفاده کند تا زمانی که در آزادی هر دین دیگری دخالت نکند.
هندوستان بە عنوان کشور هفتادو دو ملت و کشور هفتصد دین شناختە شدە است و اکنون نیز با استفادە از سکولاریسم مثبت، پر جمعیت ترین دمکراسی جهان است یعنی توانستە است بر خلاف کشورهایی چون ایران و ترکیە، هم مسالە ملت ها و هم مسالە ادیان را تا حد بسیار موفقیت آمیزی حل کند.
نە سکولاریسم غربی، مسالە کوردستان را چارەسر خواهد کرد و نە توجە ویژە بە یک آیین یا مذهب. سکولاریسم مثبت می تواند یک رویە مناسب برای کوردستان باشد.
با الگو گرفتن از قانون اساسی هند، نخستین کلمات قانون اساسی کوردستان، می تواند این جملات باشد:
ما مردم کوردستان کە بە طور جدی، تصمیم گرفتەایم کوردستان را بە یک حاکمیت، تبدیل کنیم و برای همە شهروندانش تضمین کنیم با آزادی اندیشە، آزادی بیان، آزادی عقیدە، آزادی ایمان و آزادی عبادت، این قانون اساسی را وضع کردە، آن را تصویب، و بە خودمان هدیە می کنیم.
بڕوانە بۆ:
-Secularism in India
-Positive Secularism
بابەتەکانی تر
یادداشت
