پەنج یاسای بنەڕەتی گەمژەیی مرۆڤ

کوردی- فارسی
پەنج یاسای بنەڕەتی گەمژەیی مرۆڤ
یاسا بنچینەییەکانی ئەو هێزە کە گەورەترین هەڕەشەی مرۆڤایەتییە: گەمژەیی
مرۆڤایەتی بەسەر چوار بەشی سەرەکیدا دابەشکراوە: زیرەک، چەتە، داماو، گەمژە.
هەموویان بە چەمکی بردنەوە/دۆڕان پێناسە دەکرێن کە تا ڕادەیەک ئاوێنەیەکی “دووفاقی زیندانی”یە. پرسیارەکە ئەوەیە: سەر بە کامیانین؟
یاسای یەکەم: هەموو مرۆڤەکان هەمیشە، کەمتر حیساب بۆ ڕێژە و هێزی گەمژەکان و گەمژەیی دەکەن.
گرینگ نییە چەند گەمژە لە دەوروبەری کەسێکدا هەیە. هەمیشە بە کەم سەیر دەکرێت. ئەم کێشەیە بەهۆی ئەو گریمانە لاگیرییە خراپتر دەبێت کە وا دەزانرێت هەندێک کەس زیرەکن بەهۆی هۆکارە ڕووکەشەکانی وەک پیشە، خوێندن، یان تایبەتمەندییەکی دیکە کە پێمان وایە دوورن لە گەمژەیی.
یاسای دووهەم: ئەگەری گەمژەیی کەسێک، جیاوازە لە تایبەتمەندییەکانی دیکەی ئەو کەسە.
گەمژەیی، پاڕامێترێکە کە لە هەمواندا بە بەردەوامی دەمێنێتەوە. هەر گرووپێک کە دەتوانیت بیخەیتە بەرچاوت – ڕەگەز، نەتەوە، خوێندن و خوێندەواری، داهات – ڕێژەیەکی دیاریکراوی گەمژە لەخۆدەگرێت. مامۆستایانی زانکۆ دەتوانن گەمژە بن. سەرۆک کۆمارەکان هەن کە گەمژە بوون یان گەمژەن.
دواجار لە هەموو نەتەوەکانی سەر زەویدا مرۆڤی گەمژە هەیە. چەند گەمژە لە ناو ئێمەدا هەیە؟
یاسای سێهەم: گەمژە ئەو کەسەیە کە بە بێ قازانجی خۆی، زیان بە کەسێک یان کۆمەڵێک کەس دەگەیەنێت و تەنانەت ڕەنگە تووشی خەساریش بێت.
ئەمە پێی دەگوترێت “یاسای زێڕینی گەمژەیی”. مرۆڤی گەمژە ئەو کەسەیە کە کێشە بۆ کەسانی تر دروست دەکات بەبێ ئەوەی هیچ سوودێکی ڕوون و ئاشکرای تێدا بێت.
هەروەها ئەم یاسایە سێ فینۆتایپی دیکە دەناسێنێت کە لەگەڵ گەمژەیی پێکەوە هاونشینن:
یەکەم: کەسێکی زیرەک و کردەوەکانی کە هەم بۆ خۆی و هەم بۆ کەسانی دیکە سوودی هەیە.
پاشان چەتە کە لەسەر حیسابی ئەوانی تر، دەوڵەمەند دەبێت.
و لە کۆتاییدا، کەسی داماو، ئەو کەسە بێ بەرگرییەی کە بە تێچوو لە خۆی، کەسانی دیکە دەوڵەمەند دەکات.
گەمژەکان ئولگووگەلێکی سازاون کە هەمیشە بە گەمژەیی بەردەوام کار دەکەن. گەمژەیی هەمیشەیی تاکە شتێکە کە بەردەوامە لە گەمژەیی. ئەمەش وایکردووە مرۆڤە گەمژەکان ئەوەندە مەترسیدار بن.

لە بنەڕەتدا مرۆڤە گەمژەکان مەترسیدار و زیانبەخشن چونکە مرۆڤە عەقڵانییەکان بەزەحمەت لە ڕەفتاری ناعەقڵانی تێدەگەن. مرۆڤی زیرەک دەتوانێت لە لۆژیکی چەتە تێبگات. کردارەکانی چەتە لە ئولگووی عەقڵانییەت پەیڕەو دەکەن: لە ڕاستیدا عەقڵانییەتی خراپە، بەڵام هەمیشە عەقڵانیی. چەتەگەری بۆ سوود و قازانج.
ئەو بەو پێیەی ئەوەندە زیرەک نییە کە ڕێگە بدۆزێتەوە بۆ بەدەستهێنانی خاڵە ئەرێنییەکان و هەروەها پۆینتە ئەرێنییەکانت پێبدات، خاڵە ئەرێنییەکانی خۆی دروست دەکات بە نمایشتی نیگاتیڤەکان لەسەر کارنامەی تۆ. هەموو شتێک خراپە بەڵام لۆژیکییە و ئەگەر لۆژیکی بیت دەتوانیت پێشبینی بکەیت. دەتوانیت پێشبینی کردارەکانی چەتەیەک و مانۆڕە خراپەکانی بکەیت بۆ ئەوەی بتوانیت بەرگرییەکانت دروست بکەیت.
وەک یاسای سێهەم ڕوونی دەکاتەوە، لەگەڵ کەسێکی گەمژەدا، هەموو ئەمانە تەواو مەحاڵن. مرۆڤی گەمژە بێ هۆ و بێ سوود و بێ پلان، لە هەموو کات و شوێن، ئازارت دەدات. هیچ ڕێگەیەکی لۆژیکیت نییە بۆ ئەوەی بزانیت کە ئایا و کەی و لە کوێ و چۆن و بۆچی هێرش دەکاتە سەرت.
یاسای چوارەم: غەیرە گەمژەکان هەمیشە هێزی وێرانکەری مرۆڤە گەمژەکان بە کەم دەزانن.
بە تایبەت کەسانی غەیرە گەمژە، بەردەوام لەبیریان دەچێتەوە کە لە هەموو کاتێکدا و لە هەموو شوێنێک و لە هەموو بارودۆخێکدا مامەڵەکردن لەگەڵ کەسانی گەمژەکان یان پەیوەندیکردن لەگەڵ گەمژەکاندا هەمیشە هەڵەیەکی پڕ تێچوویە. ئێمە گەمژەکان بە کەم دەزانین و ئەم بابەتە مەترسی گەورەمان بۆ دروست دەکات.
یاسای پەنجەم: مرۆڤی گەمژە مەترسیدارترین جۆری مرۆڤە.
و دەرئەنجامە ڕاستەوخۆکەی: کەسێکی گەمژە لە چەتە مەترسیدارترە.
ئێمە ناتوانین هیچ بۆ گەمژەکان بکەین.
جیاوازی نێوان ئەو کۆمەڵگایانەی کە لەژێر بارگرانی هاوڵاتی گەمژەکانیاندا دەڕووخێن و ئەوانەی لێیان تێدەپەڕن، پێکهاتەی غەیرە گەمژەکانە. ئەو کەسانەی سەرەڕای گەمژەیی خۆیان پێشدەکەون، بەشێکی زۆر لەو کەسانەن کە زیرەکانە مامەڵە دەکەن، کە بە هێنانی سوود بۆ خۆیان و هاوڕێکانیان، زیانەکانی گەمژەیی هاوسەنگ دەکەنەوە.
کۆمەڵگا کەوتووەکان بە ئەندازەی کۆمەڵگا گەشەسەندووەکان گەمژەیان هەیە.
هیچ بەرگرییەکی ڕەها بەرانبەر بە گەمژەیی بوونی نییە. تاکە ڕێگەیەک کە کۆمەڵگایەک بتوانێت خۆی لە گەمژەکان بپارێزێت ئەوەیە کە ناگەمژەکان زیاتر هەوڵی قەرەبووکردنەوەی زیانەکانی گەمژەکان بدەن.
٭٭٭٭
هەروەها: دە وانەی کردەیی لە “یاسا بنەڕەتییەکانی گەمژەیی مرۆڤ”:
تێگەیشتن و زاڵبوون بەسەر گەمژەیی:
یەک: نیشانەکانی گەمژەیی بزانە و دوور بگرە لێیان.
دوو: گەمژەیی هەمیشە هەیە: گریمانەی زیرەکی یان عەقڵانییەتی ئەوانی تر مەکە، بەتایبەتی لە گرووپە گەورەکان یان لە شوێنگەلی بڕیاردانی بەکۆمەڵدا.
سێ: گەمژەیی تێچووی زۆرە: ئاگاداری دەرئەنجامە ئەگەرییەکانی کردار و بڕیارەکانت بە و دوور بکەوە لە هاوبەشبوون لە گەمژەیی بەکۆمەڵ.
چوار: خۆت بپارێزە: لە ڕێگەی گەشەی کەسیی و خودئاگایی، ستراتیژی دابڕێژە بۆ کەمکردنەوەی بەرکەوتن بە کاریگەرییە زیانبەخشەکانی گەمژەیی، چ بە تاک و چ بە کۆ.
پەنج: ڕۆحسووکی لە باوەش بگرە: بزانە کە بەرگریت نییە لە هەڵەکردن یان گەمژەیی. کراوە بە بۆ فێربوون و خودسازی.
شەش: بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە کلیلە: پەرە بدە بە تواناکانی بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە بۆ هەڵسەنگاندنی زانیارییەکان، دەستنیشانکردنی لاگیرییەکان و بڕیاردانی هۆشمەندانە.
حەوت: کوێرکوێرانە شوێن کەسایەتییە دەسەڵاتدارەکان مەکەوە و کوێرکوێرانە زانیاری وەرمەگرە بەبێ ئەوەی گومان لە ڕەوایەتییەکەی بکەیتەوە.
هەشت: پەیوەندی کراوە هان بدە: پەرە بە پێوەندی کراوە و ڕاستگۆیانە لە گرووپەکاندا بۆ دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی کێشە ئەگەرییەکانی گەمژەیی بدە.
نۆ: پەروەردە و تواناسازی: زانیاری و تواناکانی بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە لەگەڵ کەسانی دیکەدا هاوبەش بکە بۆ ئەوەی یارمەتیان بدەیت بە شێوەیەکی کاریگەرتر لە جیهان تێبگەن.
دە: پشتیوانی لە گۆڕینی سیستەم: بیر لەوە بکەرەوە کە چۆن دەتوانرێت پێکهاتە و سیستەمی کۆمەڵایەتی دابڕێژرێت بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی گەمژەیی.
بڕوانە بۆ:
The 5 Basic Laws of Human Stupidity, Thomas Wagner, 2019
هەروەها:

The Basic Laws of Human Stupidity, Carlo M Cipolla, 1976

پنج قانون اساسی حماقت انسان
قوانین اساسی نیرویی که بزرگترین تهدید وجودی برای بشریت است: حماقت
بشریت به چهار دسته اصلی تقسیم می شود: باهوش، راهزن، درمانده، احمق.
همه بر اساس مفهوم برد/باخت تعریف شده اند که کمی بازتاب معمای زندانی است. سوال این است: شما جزو کدام دسته هستید؟
قانون اول: همە مردم، همیشه و به ناچار، تعداد افراد احمق در گردش را دست کم می گیرند
مهم نیست که چە تعداد احمق در اطراف انسان وجود دارند. همیشه کل آن دست کم گرفتە می شود. این مشکل با این فرض مغرضانه تشدید می شود که برخی افراد به دلیل عوامل سطحی مانند شغل، تحصیلات یا سایر ویژگی هایی که به اعتقاد ما حماقت را رد می کند باهوش هستند.
قانون دوم: احتمال احمق بودن یک شخص، مستقل از سایر خصوصیات آن شخص است.
حماقت متغیری است که در همه جمعیت ها ثابت می ماند. هر دسته ای که می توانید تصور کنید – جنسیت، قومیت، ملیت، تحصیلات، درآمد – درصد ثابتی از افراد احمق را در خود جای داده است. اساتید دانشگاه می توانند احمق باشند. روسای جمهوری وجود دارند که احمق بوده اند و یا احمق هستند.
در نهایت، در هر ملتی روی زمین، افراد احمقی وجود دارند. چند تا احمق در بین ما وجود دارد؟
قانون سوم: احمق کسی است که در صورت عدم منفعت خودش، به شخص یا گروهی از افراد ضرر می رساند و حتی ممکن است متحمل ضرر شود.
این قانون طلایی حماقت نام دارد. فرد احمق، فردی است که بدون هیچ سود مشخصی، برای دیگران مشکل ایجاد می کند.
این قانون همچنین سه فنوتیپ دیگر را معرفی می کند که با حماقت همزیستی دارند.
اول، فرد باهوشی است که اعمالش هم به نفع خودش و هم برای دیگران است.
سپس راهزن می آید که به هزینه دیگران ثروتمند می شود.
و در نهایت، فرد مورد آزار و اذیت، فرد بی دفاعی کە با هزینە کردن از خود، دیگران را ثروتمند می کند.
احمق ها الگوهای سازگاری هستند که همیشه با حماقت تزلزل ناپذیر عمل می کنند. حماقت دائمی، تنها چیزی است که در مورد حماقت، ثابت است. این چیزی است که افراد احمق را بسیار خطرناک می کند.
اساساً افراد احمق خطرناک و مضر هستند زیرا افراد منطقی، تصور و درک رفتار غیرمنطقی را دشوار می دانند. یک فرد باهوش می تواند منطق یک راهزن را درک کند. اعمال راهزن از یک الگوی عقلانیت پیروی می کند: عقلانیتی شیطانی در واقع، اما همیشه عقلانی. راهزنی برای مزیت.
از آنجایی که او به اندازه کافی باهوش نیست که بتواند راه‌هایی برای دریافت امتیاز مثبت پیدا کند و همچنین به شما امتیاز مثبت بدهد با نمایش یک منها در حساب شما، مثبت خود را تولید می‌کند. همه چیز بد است اما منطقی است و اگر منطقی باشید می توانید آن را پیش بینی کنید. شما می توانید اقدامات یک راهزن و مانورهای شیطانی او را پیش بینی کنید بنابراین می توانید دفاع خود را بسازید.
همانطور که قانون اساسی سوم توضیح می دهد با یک فرد احمق، همه اینها کاملاً غیرممکن است. فرد احمق بدون هیچ دلیلی، بدون هیچ مزیتی، بدون هیچ برنامه ای، در غیر محتمل ترین زمان ها و مکان ها، شما را آزار خواهد داد . شما هیچ راه منطقی برای گفتن اینکه آیا، کی، کجا، چگونه و چرا به شما حمله خواهد کرد ندارید.
قانون چهارم: افراد غیر احمق، همیشه قدرت مخرب افراد احمق را دست کم می گیرند.
به ویژه، افراد غیر احمق دائماً فراموش می کنند که در همه زمان ها، در همه مکان ها و تحت هر شرایطی، برخورد و یا معاشرت با افراد احمق، همیشه یک اشتباه پرهزینه است. ما احمق ها را دست کم می گیریم و این مسالە، ما را به خطر می اندازد.
قانون پنجم: آدم احمق، خطرناک ترین نوع انسان است.
و پیامد مستقیم آن: یک فرد احمق از یک راهزن خطرناک تر است .
ما نمی توانیم برای احمق ها کاری انجام دهیم.
تفاوت بین جوامعی که زیر بار شهروندان احمق خود فرو می ریزند و جوامعی که از آنها فراتر می روند ترکیب غیراحمق ها است. کسانی که علیرغم حماقتشان پیشرفت می کنند نسبت بالایی از مردم هستند که هوشمندانه عمل می کنند، کسانی که با به ارمغان آوردن منافع برای خود و همنوعانشان، ضررهای احمق ها را متعادل می کنند.
جوامع در حال انحطاط به اندازه جوامع مرفه، دارای درصد افراد احمق هستند.
هیچ دفاعی در برابر حماقت وجود ندارد. تنها راهی که یک جامعه می تواند زیر بار احمق هایش له نشود این است که افراد غیر احمق، برای جبران خسارات احمق ها بیشتر تلاش کنند.
٭٭٭٭
همچنین: دە درس عملی از “قوانین اساسی حماقت انسان”:
درک و گذر از حماقت:
یک: نشانه های حماقت را بشناسید و از آنها دوری کنید.
دو: حماقت همیشە وجود دارد: هوش یا عقلانیت دیگران را دست بالا نگیرید، به خصوص در گروه های بزرگ یا محیط های تصمیم گیری جمعی.
سە: حماقت هزینه بر است: مراقب پیامدهای بالقوه اعمال و تصمیمات خود باشید و از مشارکت در حماقت جمعی خودداری کنید.
چهار: از خود محافظت کنید: با رشد شخصی و خودآگاهی، استراتژی هایی را برای به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض اثرات مضر حماقت، چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی، ایجاد کنید.
پنج: فروتنی را در آغوش بگیرید: بدانید که از اشتباه کردن یا رفتار احمقانه مصون نیستید. برای یادگیری و خودسازی باز باشید.
شش: تفکر انتقادی کلید است: مهارت های تفکر انتقادی خود را برای ارزیابی اطلاعات، شناسایی سوگیری ها و تصمیم گیری آگاهانه توسعه دهید.
هفت: کورکورانه از شخصیت های مرجع پیروی نکنید و کورکورانه اطلاعات را بدون تردید در اعتبار آن، نپذیرید.
هشت: ارتباطات باز را تشویق کنید: ارتباطات باز و صادقانه را در گروه ها برای شناسایی و رسیدگی به مسائل احتمالی ناشی از حماقت ترویج دهید.
نە: آموزش و توانمندسازی: دانش و مهارت های تفکر انتقادی را با دیگران به اشتراک بگذارید تا به آنها کمک کنید تا به طور مؤثرتری در جهان حرکت کنند.
دە: حمایت از تغییر سیستم: در نظر بگیرید که چگونه ساختارها و سیستم های اجتماعی می توانند برای کاهش اثرات منفی حماقت طراحی شوند.