ناسیۆنالیزم و فێمینیزم
بۆچی دروشمی “ژن، ژیان، خاک”؟
ناسیۆنالیزم و فێمینیزم بەهۆی ئەو تایبەتمەندییە هاوبەشانەی کە پێکەوە هەیانە، دەتوانن یەکتر ببڕن و یەکتر بەهێز بکەن. مەرج نییە ناسیۆنالیزم و فێمینیزم دژ بەیەک بن و فۆرمێک لە فێمینیزمی ناسیۆنالیستیش دەتوانێت سەرهەڵبدات؛ چەشنێک کە هەم مافی چارەی خۆنووسینی نیشتمانی و هەم یەکسانی جێندەری بەهێز دەکات و کارلێکی سینێرژیک بەرهەمدێنێت. لەم ڕوانگەیەوە ناسیۆنالیزم دەتوانێت سەکۆیەک بۆ بەهێزکردن و تواناسازی ژنان دابین بکات و ژنانیش بە بەشداری چالاکانە لە خەباتی ناسیۆنالیستیدا لە هەمان کاتدا بەرگری لە مافە ڕەگەزییەکانیان بکەن.
ناسیۆنالیزم و فێمینیزم هەردووکیان جەخت لەسەر ناسنامەی بەکۆمەڵ دەکەنەوە؛ ناسیۆنالیزم تیشک دەخاتە سەر ناسنامە و شوناسی نەتەوەیی و فێمینیزمیش تیشک دەخاتە سەر شوناسی جێندەری و هاودەنگیی و کۆدەنگی و هاوپشتی نێوان ژنان. هەروەها ناسیۆنالیزم و فێمینیزم هەوڵدەدەن ئالنگاری ستەم و بەهێزکردنی گرووپەکانی خۆیان بکەن؛ ناسیۆنالیزم لەسەر سەربەخۆیی نەتەوەیی و فێمینیزم لەسەر یەکسانی جێندەری. زۆرجار هەردوو ناسیۆنالیزم و فێمینیزم لە وڵامی ستەمێکی هەستپێکراو و دەرکپێکراودا سەرهەڵدەدەن؛ ناسیۆنالیزم دژی کۆلۆنیالیزم یان داگیرکاری و هێژمۆنی بێگانە، و فێمینیزم دژی پیاوسالاری و هەڵاواردنی ڕەگەزی.
هەروەها هەردووکیان بەدوای بزووتنەوەی جەماوەری و ناڕزایەتی و چالاکیی سیاسیدا دەگەڕێن بۆ هێنانەدی گۆڕانکاری فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی و سیاسی و دەروونناسانەدا.
زۆرجار ناسیۆنالیزم هەوڵدەدات ناسنامە و نەریتە فەرهەنگی و نەتەوەییەکان پێناسە بکات و فێمینیزمیش ئالنگاری نۆرمەکانی جێندەری و چاوەڕوانییە کۆمەڵایەتییەکان دەکات.
هەردوو ناسیۆنالیزم و فێمینیزم بانگەشە بۆ چاکسازیی پێکهاتەیی و یاسایی دەکەن بۆ دەستەبەرکردنی یەکسانی؛ ناسیۆنالیزم بەدوای سەروەری یان ئۆتۆنۆمیدا دەگەڕێت و فێمینیزمیش هەوڵدەدات بۆ بەدەستهێنانی مافەکانی یەکسانی.
لێرەدا پرسیار ئەوەیە کە فێمینیزم چۆن دەتوانێت یارمەتی بزووتنەوە ڕزگاریخوازە نەتەوەییەکان بدات بە پشتیوانیکردن لە یەکسانی جێندەری و سەربەخۆیی نەتەوەیی؟
فێمینیزم بە کۆکردنەوەی ژنان وەک ئەکتەری کارامە و کارتێکەری سیاسی، هانیان دەدات بۆ بەشداری چالاکانە لە خەباتی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی و زێدەکردنی دەسەڵات و پانتایی بزووتنەوەکە. بەشداری ژنان لە ڕێپێوان، ئاهەنگ و یادکردنەوەکان، مانگرتن و ناڕەزایەتی، بەرگری و بەرخۆدانی چەکداری، و ڕێکخستنی سیاسی لە زۆرێک لە بزووتنەوە سەربەخۆییەکاندا ڕۆڵێکی گرینگی لە ڕەوتی سەربەخۆیی نیشتمانیدا هەبووە.
فێمینیزم بە فراوانکردنی چەمکی ڕزگاری، دەتوانێ ئەو بڕوادارییە بەهێزتر بکات و گەشەی پێبدات کە ڕزگاری نەتەوەیی تەنیا سەربەخۆیی نییە لە حوکمڕانی کۆلۆنیالیزم یان داگیرکاریی بێگانە، بەڵکوو ئازادبوونە لە چەوساندنەوەی جێندەری لەناو نەتەوەدا.
هەروەها بە بردنە ژێر پرسیاری ناسیۆنالیزمی پیاوسالارانە، هەم دەچێتە ناو سەرکردایەتی بزووتنەوەی نەتەوەیی و هەم پاڵ بە ڕێبازێکی گشتگیرترەوە دەنێت کە مافەکانی ژنان لە نەتەوەدا دوای ڕزگاری بە فەرمی بناسێت و دەستەبەری بکات.
لە لایەکی دیکەوە، وڵاتانی تازە سەربەخۆ بە تێکەڵکردنی ئایدیاڵە فێمینیستەکان لە بزووتنەوە ڕزگاریخوازە نەتەوەییەکاندا، سیاسەتگەلێک دەگرنەبەر کە یەکسانی جێندەری بەرەوپێش دەبەن و دەبنە هۆی کۆمەڵگایەکی بەهێزتر، دیموکراکیکتر، پێشکەوتووتر و بەردەوامتر.
هەروەها بزووتنەوە فێمینیستییەکان دەتوانن پەیوەندی بە تۆڕە جیهانییەکانی داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ و یاسای نێونەتەوەییەوە بکەن و هاودەنگی و سەرچاوە و فشاری دیپلۆماسی نێودەوڵەتی بۆ پشتیوانی لە خەباتی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی بهێننە نێو بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی.
پرسیاری دیکە ئەوەیە کە ناسیۆنالیزم چ بەرپرسیارێتییەکی هەیە بەرانبەر بە فێمینیزم؟ ناسیۆنالیزم پێویستی بەوەیە یەکسانی جێندەری وەک پێویستیەک بۆ ڕزگاریی نەتەوەیی ڕاستەقینە بەفەرمی بناسێت، بۆ ئەوەی لە ڕزگاری نەتەوەیی ڕاستەقینەدا بیگرێتەوە، بۆ گارانتی ئازادی و یەکسانی ژنان، پشتیوانی لە سەرکردایەتی ژنان لە بزووتنەوەی نەتەوەیی و چالاکیەکەیاندا بکات، بۆ دانپێدانان و گۆڕینی ڕۆڵی ژنان بۆ بەشێکی سەرەکی لە بەکارهێنانی چالاکی ژنان بۆ ئامانجە نەتەوەییەکان، بۆ گێڕانەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی، بۆ فراوانکردنی پێناسەی ئازادی و ڕوانگەیەک کە مافەکانی ژنان بەشێکن لە خەباتێکی فراوانتر شانبەشانی ڕزگاری نەتەوەیی، بۆ دڵنیابوون لەوەی نوێنەرایەتی ژنان لە هەموو یارییە کۆمەڵایەتی، سیاسی، کولتووری، ئابووری و سەربازییەکاندا دانپێدانراو و گارانتیکراوە، چ لە پرۆسەی ڕزگاری و چ لە دوای سەربەخۆیی نەتەوەیی، بۆ پاراستنی مافەکانی ژنان لە سیاسەتەکانی ئێستا و داهاتوودا، و لە دەرەوەی دانپێدانانی هێمایین، فێمینیستەکان لە هەموو پێکهاتەکاندا جێگیر و سەقامگرتوو و چەسپاون.
****
ناسیۆنالیزمی نەتەوەی کورد، بە تێگەیشتن لەو ڕاستییەی کە خەباتی ناسیۆنالیستی پیاوسالارانە لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورددا لاوازییەکی بنەڕەتی و سەرەکی بووە، دەبێت بەرپرسیارییەتی ڕۆڵ و گرینگی بوونی ژن بە هەموو فۆرم و شێوازێکەوە قبووڵ بکات و لە بەرامبەردا، ژنانی کورد و فێمینیزم، بە قبووڵکردنی بەرپرسیارییەتی نەتەوەیی و سەپاندنی ئیرادەی خۆیان بەسەر تێڕوانینی پیاوسالاری نەتەوەیی، دەبێت تێکەڵەیەکی چالاکانەی فێمینیزم و ناسیۆنالیزم بخەنە ناو پرۆسەی خەباتی نەتەوەیی.
****
بەڵام بۆچی ژن، ژیان، خاک؟
هەرچەندە دروشمی “ژن، ژیان، ئازادی” بە هۆی شۆڕشی ژینا لە کوردستاندا لەگەڵ هەموو هەست و بوونی ئێمەدا تێکەڵاو بووە و جارێکی دیکە پرسی نەتەوەیی کوردی بە هەموو جیهان ناساندووە، هەرچەندە ئەم دروشمە زۆر پێشکەوتنخوازانەیە و بەهاکانی ناوەوەی نابێت لە هیچ بارودۆخێکدا پشتگوێ بخرێن، بەڵام بۆ نەتەوەیەک کە لەسەر ڕێگای شوناسی بەبەرنامەدا ڕێگە دەکات، “ئازادی لە چی؟” و “ئازادی لە کێ”؟ و “ئازادی بۆ چی”؟ هەم دەتوانێ ناڕوونی دروست بکات و هەم ئاڕاستەی ڕەوتی گەشەسەندنی ناسیۆنالیزمی کورد بکاتەوە بە هێنانەکایەی داواکاری لە چوارچێوەی سنوورە دەستکردەکاندا یان خود وەهمێکی ئینتەرناسیۆناڵ.
بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی لەم دێڕانەی سەرەوەدا سەبارەت بە ناسیۆنالیزم و فێمینیزم گوتراوە، دروشمی “ژن، ژیان، خاک” دەتوانێت دەرکەوتەیەکی ناسیۆنالیست-فێمینیزم بێت بۆ نەتەوەی کورد لە سەردەمی خەباتی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی و شوناسی بە بەرنامەدا.
ڕۆژی جیهانی ژن لە ژنانی کوردستان پیرۆز بێت.
بۆ زانیاری زۆرتر:
The Possibility of Nationalist Feminism, Ranjoo Seodu Herr, 2003.
Women in Nationalist Movements in Africa, Selina Makana, 2019.
Women and Nationalism: on the Position of Women in the Nationalist Movements of the Balkan, Penka Angelova Peninsula, 1994.
لە دیوی ڕاستەقینەی مێژوودا بوەستین
لە ساتەوەختی ژێئۆپۆلیتیکی هەنووکەییدا
